威而鋼

性愛是一種探索和發現自己身體和情感的過程。隨著時間的推移,男性不得不靠吃威而鋼維持勃起強度。

大樹藥局威而鋼

https://www.christian-oerlemans.net

Christian Oerlemans Thema’s &Tekstenmobiel +31653130151 – tekstschrijver, auteur, columnist – info@christian-oerlemans.netChristian Oerlemans Thema’s &TekstenZoekenHoofdmenuHomeVerhalen en essaysGedichtenColumnsProstaat KankerSchrijvenUitgelichtGeplaatst op 25 december 2018Al die handelingen die je verricht voordat je eindelijk eens een keer gaat schrijven.Ik bedoel; je bent van plan te gaan schrijven als je opstaat, maar er komt iets tussen.Eerst koffie, uiteraard. Dan ligt daar de krant, ja die moet je even inkijken. Stel je hebt een huisdier, dan moet die ook aandacht hebben natuurlijk. Bovendien begint je vrouw een gesprek over een lekkende dakgoot of ander huiselijk ongemak, net op het moment dat je op weg bent naar je schrijfkamer. Stel dat je een vrouw hebt. Of een schrijfkamer.

Alternatief

Lang geleden toen ik nog hard liep, knalde ik met mijn voorhoofd in volle vaart tegen de kopse kant van een stalen balk. Het was de balk van een zonnescherm dat op voorhoofdshoogte was neergelaten. Voordien nimmer neergelaten geweest, leerde ik later, toen ik bijkwam. Het hing ineens in mijn traject; poortje onderdoor, scherp de hoek linksom langs het rozenperk en bwahmm. Aardige mensen van een gelijkvloers kantoor, kwamen mij optillen, gaven mij een glaasje water. Enfin, voor de zekerheid naar de 1e hulp, ja hoor zware hersenschudding. Daarmee moet je geduld hebben, heb ik ondervonden. Na een paar dagen weer aan het werk, en weer een paar dagen later volledig uitgeteld, als een dweil drie weken op de bank. Dat je het maar weet, denk niet te licht over het schudden van je hersens. Maar ik wil het daarover niet hebben. Interessanter is dat ik erna mezelf niet meer okee voelde. Neurologische onderzoeken en ga maar even door. Niks te vinden. Volgens mijn buurman, de fysiotherapeut gespecialiseerd in rug- en nekproblemen, had ik een whiplash…ha, dat is een kwetsuur die niet meetelt in de medische wereld. Wat nu te doen? Massage, natuurlijk en het spierstelsel onderwerpen aan prikkelende zwak elektrische stroompjes. Je moet het lichaam helpen zichzelf te genezen. Zenuwbanen voelen zich gekwetst, vandaar. Ter oriëntatie bezocht ik een bijeenkomst van verenigde whiplashlijders(sters). Wow…nooit zou ik meer beter worden. Zelden zulk georganiseerd doemdenken meegemaakt. Ik kreeg de indruk dat sommigen hun whiplash koesteren. Daarna elke week naar een dure kliniek, aan het infuus. Reiki behandelingen ook. Canadese massage die verrekte pijn deed. Heel bijzonder waren ook mijn visites aan een man (garagemonteur) met genezende handen. Had zijn gave ontdekt toen de hond van de buurman ziek was. Hij had die hond beter gemaakt. Erg lieve man, deed het uit hulpvaardigheid, vroeg slechts een tientje voor een uur magnetisme. Helaas hielp het niet. Ook nog op advies – je krijgt veel advies, ongevraagd ook – naar Zuid Limburg geweest waar een fantastische aura-lezer mijn energiebanen ging rechtzetten. Hielp ook niet. Mensendieck gedaan, wekelijks trainingen op de mat en thuis oefenen, ja hielp wel, dit helpt volgens mij iedereen. Mijn buurman, voornoemde fysiotherapeut, had een vriend die arts was en deskundig kon kraken. Heb ik één keer laten doen, als volgt: mijn hoofd onder zijn arm, ‘nu even volledig ontspannen, wees niet bang, laat maar gaan…’ En toch nog onverwacht rukte hij zowat mijn hoofd van de romp. Misschien heeft het geholpen, maar ik durfde geen tweede keer.
Hoe kom ik op deze verhalen? Omdat ik vijf jaar gesukkeld heb en in stad en land het alternatieve circuit heb leren kennen. Als de dokter zegt dat je niks mankeert, terwijl je zelf het tegendeel voelt, dan kun je twee dingen doen: dagelijks met een neksteun somber naar het weer gaan zitten kijken, ofwel op pad. Omdat dit inmiddels mijn vierde hersenschudding was – ja ik loop nog wel eens met mijn kop ergens tegen aan, teveel in gedachten denk ik, of te haastig – had ik wat inmiddels Post-Concussion Syndrome genoemd wordt. Rust helpt zegt men en vooral weinig stress haha, je nek staat stijf van de stress. Maar goed, ik ben er uiteindelijk overheen gegroeid zoals dat heet, beetje nekpijn went wel. Het meest irritante was uiteindelijk ‘oorsuizen’ (tinnitus) maar daar kan ik inmiddels ook mee leven.
Even tussendoor: in het tijdschrift voor slechthorenden schreef ik een artikel getiteld ‘krekels in mijn hoofd”. Het was bedoeld als opbeurend verhaal, een beetje zoals ik ook een opbeurend boekje heb geschreven over prostaatkanker, en ik kreeg mooie reacties. De mooiste was een lange brief van een non. Zij woonde met nog een paar nonnen in een klooster. Haar tinnitus klonk als een zware dieselmotor schreef zij. Zij was altijd blij als zij aan de beurt was voor het gebruik van de ‘Walkman’, dan lag zij in haar cel met muziek op de oren. Er waren meen ik tien nonnen, dus eens in de tien dagen was zij enigszins bevrijd van die bonkende motor in haar hoofd. Mijn god dacht ik – dacht zij waarschijnlijk ook – wat kost zo’n walkman nou helemaal. Dus gekocht en toegestuurd en kreeg een heel lieve bedankbrief. Nee zij hoefde haar eigen walkman niet te delen met de andere zusters…
Ja er schuilt veel triestheid onder de mensen. De auteur die hierover aangrijpend schrijft is Griet Op de Beeck. Ik noem haar omdat ik net haar laatste boek heb gelezen: ‘Het beste wat we hebben’. Een goede gezondheid is wellicht het beste wat je kunt hebben, afgezien van liefde. Omdat ik op mijn leeftijd veel mankementen ervaar, krijg ik veel tips. Goed bedoeld natuurlijk. Zo werd mij laatst door een nogal spirituele vriendin een genezer aangeraden hier in Portugal, waar ik veelal verblijf.
De weg erheen was omslachtig en lang. Ik mocht om 20:30 komen omdat er iemand was uitgevallen. Een half uur over de snelweg, dan twintig minuten het achterland in en uiteindelijk nog een heel eind doorsukkelen over een zandweg. ‘U herkent het huis wel’, zei de assistente. ‘Het heeft een etage (inmiddels verboden hier in de campo) en er staan veel auto’s’. Toen ik uiteindelijk maar wel precies op tijd arriveerde stonden er inderdaad langs de zandweg veel auto’s. In the middle of nowhere, zoals dat heet. Het hek stond open en ik werd tussen twee touwen naar een achteringang geleid. Hier waren handgeschreven instructies op de marmeren stoeptreden geplakt: geen mobiele telefoons hier in huis, laat je telefoon in je auto!. Deur was half open. Via een rommelige hal moest ik een roze marmeren trap omhoog. Op de trap stonden mensen. Op de overloop nog meer mensen en rechts in een kleine kamer nog meer mensen. Boven aan de trap linksaf was het heel erg druk. Verontschuldigingen mompelend drong ik verder totdat ik de assistente zag. Oudere mevrouw met hoornen bril in donkergrijze japon op een plastic stoel achter een soort balie waarop merkwaardige voorwerpen, zoals een groot roze pluchen spaarvarken. Rechts een kamerscherm uit betere tijden, beplakt met krantenknipsels en handgeschreven opwekkingen, alsook de prijslijst: 10 euro voor een consult, 20 euro voor een behandeling. ‘Wat zijn uw klachten?’ vroeg zij. Ik noemde er een paar. ‘Ja, dat is wel genoeg’ zei ze. ‘Druk hier’ merkte ik op. ‘Ja, de mensen komen hier omdat ze geholpen worden’. Ik telde minstens dertig klanten, voornamelijk Portugezen, maar ook enkele Nederlanders, een Engelsman en twee Duitse dames. Regelmatig kwam iemand 10 of 20 euro afrekenen. Ik mocht tegen de wand zitten naast een man met wonderlijke sensors op zijn oren. Hij zat aan een paar draden bevestigd. Tegenover mij twee mannen op blauwplastic stoelen voor een televisie, met voor de borst op een standaard een soort metaaldetector, of stofzuigermotor, dat kan ook. Er stonden apparaten met digitale cijfers en knipperlichten. Na driekwartier was ik nog niet aan de beurt. Achter het kamerscherm werden mensen geholpen en achter een deur links van mij verdween nu en dan iemand, die daar kennelijk ook werd geholpen. Een oosters uitziende vrouw hielp met de apparaten waaraan mensen werden gekoppeld. Een niet onaardige blonde vrouw liep nu en dan voorbij. Ook zag ik een kalende man naar het gangetje gaan. De genezer? Het rommelige vertrek met oude posters en slordig gestapelde tijdschriften werd verlicht door een kaal peertje aan een draad, plus de leeslamp van de assistente. Het werd buiten aardedonker. Ik maakte me zorgen want slechte ogen vormen een van mijn mankementen. Als ik nog maar terug kon over dat smalle zandpad…
Post-Concussion Syndrome: vooral weinig stress, dat helpt zegt men. Hoezeer ik ook kennis had willen maken met deze genezer die voor weinig geld zoveel mensen helpt en ongetwijfeld onbaatzuchtige bedoelingen heeft, ik kon het niet langer uithouden op die plastic stoel in dat overvolle kamertje.
‘Ach’ zei de assistente ‘wat jammer nou, wilt u een andere afspraak maken?’
Ik denk er nog over na.

Mannen en vrouwen, oorlog en vrede.

Mannen en vrouwen, oorlog en vrede.

De Australische bioloog Jeremy Griffith heeft met zijn boek “Freedom” een beweging in gang gezet die langzamerhand begint door te dringen tot onze hersenen.
De boodschap is: wij zijn niet slecht, we gedragen ons slecht en we zijn hiertoe geconditioneerd geraakt over de afgelopen 2 miljoen jaar. De 3 of 4 miljoen jaar daarvoor leefden we in onschuld, in kleine vreedzame groepen waar de moeders het voor het zeggen hadden. Ik ga hier niet het boek bespreken ( 800 pagina’s), maar wil slechts aangeven dat het een icoon is van ons huidig tijdsgewricht.
Ik vraag mij wel eens af waarom wij het enige dier op aarde zijn met ontwikkelde hersens. En waarom die ontwikkeling? Wat heeft het ons gebracht? Voornamelijk oorlogen. En de ongelijkheid tussen de seksen. (En niet te vergeten plastic soep, sloppenwijken, vluchtelingen, Poetin, Trump, Xi en Kim en nog meer ellende).
De enige dieren, niet toevallig ook primaten, die enigszins kunnen denken zijn de Bonobo’s. Zij komen ongeveer zo ver als een 2 jarig mens. Bonobo’s leven vreedzaam in kleine groepen en de mamma’s zijn de baas. Hier komen we tot een kernpunt in de filosofie van dr. Griffith: ooit in de kindertijd der mensheid leefden wij in kleine groepen in een matriarchaat. De vrouw zorgde voor het indoctrinatieproces van liefde en zij was voldoende assertief om de paringsdriften van concurrerende mannetjes te bezweren. Zodoende stond liefde centraal, liefde en zorg voor de borelingen, het nageslacht. Empathie, saamhorigheid, verbondenheid tussen de mensen was nodig om te overleven en als er iemand leiding gaf, dan was het de vrouw. Immers zij is ons aller Moeder, Gaia, onze oermoeder Aarde die ontstond uit de Chaos aan het begin van alles (Griekse mythologie, Stephen Hawking avant la lettre). Wellicht was dit wat met het Paradijs wordt bedoeld: niet de locatie, maar de sámenleving in de ware zin van het woord, mannen en vrouwen samen.
Volgens de filosofie van wetenschapper Jeremy Griffith ( https://www.youtube.com/watch?v=SepGjq4TSM0) is de mens in diepste wezen ‘goed’, maar zijn we dit goede kwijtgeraakt doordat we in onze puberteit (de pubertijd der mensheid) onze bewuste geest ontwikkelden en via ‘nadenken’ onze onderbewuste geest zodanig programmeerden dat al het slechte verklaarbaar en zelfs acceptabel werd. We wijten ons slechte gedrag aan de omstandigheden, die we zelf creëerden. Zo ging de mens zich richten op mijn en dijn, op eigendommen die verdedigd moesten worden, of veroverd natuurlijk. En dat was mannenwerk.
Griffith noemt dit ‘the human condition’. We hebben onszelf geconditioneerd en een van de belangrijkste uitvloeisels hiervan is de ongelijkheid der seksen. In de strijd om het bezit werd de man belangrijker dan de vrouw, stoffelijk prevaleerde boven geestelijk, fysiek boven psyche. Zo ontstonden strubbelingen, kleine gevechten, grote oorlogen. Mannenwerk, mannentaal. Het patriarchaat was (en is) een feit. Dit is natuurlijk geen nieuws. We leven in een mannenwereld, onderbouwd sinds eeuwen door religies en vooroordelen, ofwel de ‘conditions’.
Na Gaia zijn er nog weinig vrouwelijke Goden bedacht, ik denk omdat mannen het heft in handen hadden en dus mannelijke Goden bedachten. De groeiende ongelijkheid der seksen is mede hierdoor veroorzaakt. Wel bijzonder eigenlijk dat een wetenschapper, een bioloog ons probeert terug te brengen naar de basis: alle mensen zijn gelijk. Mannen en vrouwen verschillen in fysiek, zowel als in psyche, maar sámen vormen ze een eenheid. Dit is authentieke gelijkheid. Het egocentrisme van de man, langzamerhand een conditie geworden in de wereld waarin we leven, dwingt vrouwen ofwel tot onderworpenheid, ofwel tot verzet in vormen van feminisme. De tragedie is dat hierbij voorbij wordt gegaan aan de essentiële verschillen, of zo je wilt de intrinsieke waarden van man en vrouw die 50/50 zorgen voor gelijkwaardigheid. Strijd, verzet, streven naar gelijkheid in gedrag, dit soort feminisme is gebaseerd op de leugen die we gecreëerd hebben in onze patriarchale wereld.
Griffith slaagt erin met zijn op wetenschap (evolutie) gebaseerde filosofische werk ons de ogen te openen voor de gelijke waarde, de gelijke goedheid die van oorsprong aanwezig is in alle mensen. Hierdoor kunnen we nu de rollen begrijpen die mannen en vrouwen hebben vervuld tijdens de menselijke reis. En begrip zorgt voor heling. Door diepe empathie voor elkaar te voelen, wordt de kloof gedicht.

De beweging die ik aan het begin noemde heet World Transformation Movement. Hun mening is dat het de hoogste tijd is om de ‘human condition’ aan te pakken, omdat maatschappelijke ontsporingen te heftig worden en het voortbestaan van onze planeet ermee gemoeid is. Meer en meer jongens vallen uit, met name in de leeftijd van bewustwording (vanaf ca. 15 jaar). Misdadig gedrag, overmatige agressiviteit, verslavingen of een totale desinteresse in maatschappelijkheid. Ze trekken zich terug achter hun telefoon met pornografie en video games. Ik citeer één jongen uit een groot onderzoek: “My generation of boys are fucked…Marriage is dead. Divorce means you’re screwed for life. Women have given up on monogamy, which makes them uninteresting to us for any serious relationship or raising a family”…
Het is de man die ten onder gaat aan zijn frustratie, onder het gewicht van een ondraagbare verantwoordelijkheid, de man die vooral de laatste paar honderd jaar gecorrumpeerd is door egocentrisch gedrag en nu tot de bewustwording komt dat zijn management onze planeet geen goed heeft gedaan. Ik schreef het al eerder: ‘Het wordt tijd dat vrouwen opstaan'( https://www.extaze.nl/?p=8751). Na zoveel honderd jaar mogen we hopen dat vrouwen zichzelf terugvinden in hun authentieke rol: het indoctrinatieproces van liefde. Tenslotte zijn vrouwen de opvoedsters. Mede door wetenschappers als Griffith en hun werk (en de World Transformation Movement) mogen we verwachten dat vrouwen anticiperen op de mogelijkheden die er zijn op meer macht in persoonlijke relaties en op economisch en politiek gebied en dat zij op de vrouwelijke manier de man eindelijk bevrijden van zijn geconditioneerde ego gedrag.

Dank zij Griffith hoeven we niet langer te gelóven dat de mens in wezen goed is. In zijn verklarende tekst wordt de fundamentele goedheid van de mens vanuit wetenschappelijk evolutionair oogpunt onderbouwd. The end of the human condition, einde aan onveiligheid, zelfzucht, agressie en competitief egocentrisch gedrag van de gefrustreerde man die de leiding heeft en het schip ziet stranden. We hebben dit inzicht nodig om de onderliggende psychose van de mensheid te genezen. We moeten dieper gaan, tot diep in ons onderbewustzijn. Niet toevallig dat zowel Nietsche als Jung vaak ter sprake komen in het werk van Griffith, want zoals Jung zei: ”Heelheid van de mens is het vermogen om de eigen schaduw te bezitten”.

Ellendig Dure Poespas

Laat ik voorop stellen dat ik geen Portugees ben. Nee, ik ben een eigenwijze Nederlander, maar ik woon een groot deel van het jaar in Portugal. Een heerlijk land met heerlijke mensen, maar met een angstwekkende bureaucratie. Hoewel ik al bijna 25 jaar ervaring heb, loop ik nog regelmatig vast in die dikke muur van papier en nog meer papier.
Denk niet dat het alleen de overheid is. Ook private bedrijven hebben de techniek van afhouden, uitstellen, afschuiven, niet luisteren, niet doen en onredelijke eisen stellen, onder de knie. Dit verhaal gaat over een van de ergste, de EDP. Ofwel Energias de Portugal. Een Moloch zonder concurrentie en hoewel nauwelijks nog Portugees te noemen, in gedrag bijzonder authentiek. De EDP is voor een deel van China, van Quatar, van private equity companies als BlackRock en verder voor een kwart beursgenoteerd in Lissabon waar het hoofdkantoor staat. Portugees tot in de voegen van het majestueuze gebouw en tot in de poriën van de mensen die er de leiding hebben en tot wie je absoluut geen toegang hebt.
Met de EDP kun je niet praten want op het niveau waarop je mag praten is er niemand geautoriseerd om iets te beslissen. Er zijn EDP winkeltjes waarin over het algemeen vriendelijke en bereidwillige personen werken, maar als je echt een probleem hebt kunnen die niets voor je doen. Ja, ze kunnen van een arme Portugees de achterstallige betaling innen. Komt vaak voor, want met een minimum inkomen van 650 euro in de maand valt het niet mee de hoge rekening steeds tijdig te betalen. En wie niet betaalt wordt afgesloten. Vroeger was de ‘belasting toegevoegde waarde’ (IVA) 6%, het tarief voor noodzakelijke levensbehoeften. Een paar jaar geleden werd dit opgetrokken naar 23%, het tarief voor luxe. Je kunt je voorstellen dat de gewone burger zo’n tariefverhoging moeilijk verwerkt. Veel duistere ramen ’s avonds.
Energie is dus luxe in Portugal. Maar denk niet dat de service hiermee in overeenstemming is. Vooral als buitenlander sta je bij de EDP al spoedig in de kou, want de EDP heeft weliswaar een website in het Engels, maar weigert in het Engels te communiceren. Alle schriftelijke communicatie is in het Portugees, met zoveel mogelijk kleine lettertjes.
Laat ik mijn EDP-ervaring met u delen.
In ons Portugese huis, nieuw gebouwd in 2009, is om redenen van duurzaamheid, efficiency en – toegegeven – gemak alles elektrisch bediend. Wat dit betekent merkt een mens pas als de elektriciteitstoevoer wordt doorgeknipt. Een dood huis, zonder enig comfort, zonder water, licht en warmte, zonder veiligheid ook en zonder communicatie. Geen telefoon, geen internet. Niets werkt meer. Helemaal niets! Ik kan u verzekeren dat dit een uiterst schokkende ervaring is. Het drukt ons met de koude neus op het feit dat we afhankelijk zijn van de energievoorziening. Wij kunnen niet meer leven met een kaars en een houtvuur.
Het begon allemaal met een – volgens de EDP – toegenomen verbruik, waardoor ik in augustus 2017 ruim duizend euro moest bijbetalen (€ 1086,67). Ik had dus voor ruim duizend euro méér energie verbruikt dan het jaar ervoor. Onbegrijpelijk, maar je krijgt het niet uitgelegd. Het bedrag werd automatisch van mijn (Nederlandse) bankrekening afgeschreven op 4 september. Want, de EDP kennende, betaal ik mijn maandelijkse termijnen via ‘débito direto autorizado’. Vóor augustus 2017 was het 453 euro, daarna ineens 512 euro, hoewel wij onze levensstijl niet veranderd hebben en bijvoorbeeld geen elektrisch huisdier of een jacuzzi hebben aangeschaft. Wie schetst mijn verbazing als op 25 september wederom via débito direto dezelfde ruim duizend euro wordt afgeschreven. Ach denk je dan nog even: computerfoutje, het wordt wel weer teruggestort. Maar nee hoor. Twéé keer betaald dus.
Alsof dit nog niet genoeg is ontvang ik op 31 oktober een aanmaning (Injunção) van de Justitie dat ik ruim duizend euro moet betalen. Het bedrag is niet hetzelfde, in plaats van € 1086,67 is het dit keer € 1050,42. Plus de nodige belasting, boetes e.d. Totaal ruim elfhonderd euro. Na lezing van de vele kleine letters blijkt mij dat het om een schuld gaat per 31 januari 2007(?). Ondanks de vele kleine lettertjes wordt dit niet verder uitgelegd. Slechts word ik gemaand om binnen 15 dagen te betalen. Dit moet een vergissing zijn, denk je dan. Ik kocht op dit adres pas op 25 februari 2007 een huisje om er daarna nieuwbouw te plegen vanaf januari 2008. Een jaar later dus.
Via de klantvriendelijke website (Mijn EDP) vraag ik uiteraard om opheldering. Ook pleeg ik meerdere telefoontjes, stuur meerdere emails. En dien drie keer een klacht in. Op de website kan ik zien dat mijn klachten in behandeling zijn. Het resultaat is uiteindelijk dat ik via een tamelijk cryptische email word doorverwezen naar de EDP-advocaat in Lissabon. Alle communicatie van EDP-zijde geschiedt vanzelfsprekend in het Portugees, met veel omhaal van woorden. Op mijn verzoeken om een Engelse vertaling wordt in het geheel niet gereageerd.
Als nabrander ontvang ik eind november alweer een rekening van de EDP, dit keer ruim 44 euro, die ik binnen 15 dagen moet betalen. Waarvoor is deze rekening? Waarop is dit bedrag gebaseerd? Geen idee. De EDP beantwoordt mijn vragen niet meer.
Ten einde raad bel ik mijn advocaat. Wat moet ik doen? Haar advies is om die 44 euro met spoed te betalen want de EDP sluit zomaar je energie af. Ook al is het onterecht. Ik betaal dus met spoed die 44 euro (en negentien cent).
Daarna, op maandag 11 december, zit ik noodgedwongen op kantoor bij mijn advocaat. De EDP is mij ruim duizend euro schuldig, dat is duidelijk bewijsbaar. De EDP eist elfhonderd euro en nog eens 44 euro zonder verklaring, dit is te gek voor woorden. Mijn advocaat is het met mij eens. Zij maakt een dossier met alle documenten en bankafschriften en gaat onmiddellijk contact opnemen met haar collega in Lissabon.
De zaak is nu onder advocaten, dus even maak ik mij geen zorgen meer. Onterecht naar blijkt, want op woensdagmiddag 13 december zitten we zonder stroom. Huis dood. Kaarsen aan, open haard aan en ’s avonds dan maar naar een restaurant. Ik bel mijn advocaat, die zeer verbaasd is. Dinsdag nog contact gehad met de advocaat van EDP. Zij gaat er onmiddellijk achteraan. ’s Avonds hoor ik dat de EDP-advocaat de volgende dag, donderdag, aan de slag gaat. Nu volgen tientallen telefoontjes met mijn advocaat en haar assistente totdat mijn mobiele telefoon ermee ophoudt. Donderdagmiddag zitten we bij onze buren om de telefoons op te laden en via de laptop de nodige handelingen te verrichten. Zoals op advies van mijn advocaat dan in godsnaam maar die dikke elfhonderd euro betalen, ook al weten we niet waarom. Ja, om de stroom weer aan te sluiten. De zeer bereidwillige assistente (genaamd Mali) van mijn advocaat doet de communicatie met de EDP, gelukkig. Zij komt met een referentie en een code. Ik moet via de Multibanco onmiddellijk die ruim 1100 euro overmaken, dan wordt binnen vijf uur de stroom weer aangesloten. Ojee, ik heb even zo’n bedrag niet op mijn Portugese bankrekening staan. Kan het ook via mijn Nederlandse bank? De EDP int daar toch al volledig automatisch (en dubbel) de gelden die zij wil ontvangen. Kan die 1100 euro er ook nog wel van af. Maar nee, eigenlijk kan dit niet volgens de EDP. Het moet Multibanco zijn. Dat is de regel voor wanbetalers… Dan belt Mali weer. Ja het kan toch. Na veel overleg tussen Mali en de EDP krijg ik een referentie en bankrekening nummer en kan ik meteen per banktransfer het geld overmaken. Dan komt het ook in orde. Dus bij de buren maak ik via de laptop ruim 1100 euro over naar de EDP. Een uur later krijg ik van mijn bank een betaal-alert: het bedrag is overgeboekt naar de Banco Commercial in Portugal. Een kopie van de afschrijving mail ik naar Mali en die mailt het door naar de EDP.
Zo gaat de tweede stroomloze dag voorbij. Dus wij weer naar de kaarsen en de open haard en daarna naar het restaurant in het dorp. De buren nodigen ons uit om de volgende dag bij hen te komen douchen. Mijn echtgenote heeft inmiddels samen met de buurvrouw de gehele inhoud van onze diepvriezer overgebracht naar een leegstaande diepvriezer in een huis dat in de zomer wordt verhuurd. De EDP houdt ons goed bezig.
Op vrijdag, onze derde dag zonder stroom, staan we hoopvol op in een koud huis zonder vloerverwarming en zonder stromend water. Gelukkig hebben we een zwembad vol water. Plus flessen mineraalwater in de (donkere) kelder. We verwachten deze dag uiteraard weer stroom. We hebben nu alles betaald, soms dubbel en tevens onterecht, en we zijn al tientallen jaren een goede klant van de EDP (hoeveel hebben we hen al betaald? Zeventig, tachtigduizend euro?) dus ze laten ons niet in de kou zitten. Haha. Toch wel. Mijn buurman adviseert me om naar de EDP winkel te gaan, persoonlijk contact helpt soms. Dus rijd ik naar Tavira en vind met enige moeite in een achteraf straatje de EDP vestiging. Een klein winkelpandje met een balie waarachter een niet onaantrekkelijke EDP adviseuse. Gelukkig is er maar éen mevrouw voor mij, hoewel die vrij lang werk heeft. Volgens mij wordt er ook over familie, kinderen en het weer gepraat, maar dit soort sociale gezelligheidbabbel ben ik wel gewend in Portugal. Het is net als in het postkantoor. Na mijn uitleg, heeft de adviseuse het met mij te doen, al 3 dagen zonder stroom dat is erg, vindt zij. Ze gaat onmiddellijk bellen na mijn ‘contribuente’ nummer te hebben verkregen. Er volgt een lang gesprek waarbij ze van mij alle betalingsbewijzen verlangt, maar de kopieën die ik bij me heb voldoen niet. Zij wil het bewijs zien van de Banco Commercial, dat daar het bedrag is bijgeschreven op de rekening van de EDP. Zo’n bewijsstuk kan ik niet overleggen. Heb ik al eens via mijn Nederlandse bank naar geïnformeerd, maar dat soort kopieën wordt niet verstrekt. Zo zit ik na een kwartier terneergeslagen op een plastic stoel terwijl het hokje volstroomt met zorgelijke Portugese klanten. Mijn zaak is afgewezen, de adviseuse kan niets voor mij doen. Het lijkt op de wachtkamer van de sociale dienst. Kaal, treurig, druk en muisstil. Na mijzelf weer uit de diepe dip te hebben getrokken, verlaat ik het EDP advies centrum en rijd terug naar huis. Of liever gezegd, naar de buren. Onderweg belt Mali. Zij is er achter gekomen dat ik geen stroom krijg omdat men bij de EDP ontevreden is over de toegezonden kopieën van de betaling. Het moeten fotografisch gereproduceerde schermopnames zijn, rechtstreeks gefotografeerd van het betaalscherm van mijn Nederlandse bank. Want een gewone kopie of een pdf is niet geldig, daar zou ik immers zelf wijzigingen in kunnen aanbrengen…
Mijn hemel, na zovele jaren trouwe klandizie, word ik met groot wantrouwen en argwaan bejegend. Alsof ik de EDP zou willen oplichten, dezelfde EDP die mij nog minstens duizend euro schuldig is…
Gelukkig logeert bij mijn buurman een broer die weet hoe je makkelijk een schermprint kunt maken met een windows programmaatje. Dat helpt. Dus snel op vrijdagmiddag de vereiste schermprints gestuurd. Via Mali, de meevoelende assistente, hoor ik een uurtje later dat misschien vanavond nog de stroom wordt aangesloten. Misschien… Op dat moment besluit ik spontaan om naar een hotel te vertrekken. Het is genoeg zo. Na het weekend zien we wel verder. We willen in bad.
Op maandag hoor ik van Mali dat in de namiddag de stroom zal worden aangesloten. Is het zeker? Nou ja, zij denkt van wel. Wij zijn in de buurt van Mértola – erg leuk stadje – en besluiten voor alle zekerheid nog een nacht in een hotel door te brengen, het Museumhotel aan de rivier de Guadiana, gebouwd op een Romeinse nederzetting die via een glazen vloer te bewonderen is. Op dinsdag rijden we vol vertrouwen naar ons huis dat inmiddels wel weer een beetje opgewarmd zal zijn. Helaas nee. Huis is koud en dood. Eerst even vloeken en dan maar weer bellen met die lieve Mali en zij weer met de EDP in de slag. Nee hoor, volgens de EDP hebben we stroom. Maandagavond nog aangesloten. Die domme Hollanders moeten gewoon in hun huis even op de knop drukken. Knop? Welke knop. Wij hebben geen knop, wij hebben een schakelkast met honderdeenentwintig schakelaars plus drie hoofdschakelaars. En die staan allemaal op ‘on’. Mali weer bellen met de EDP. Antwoord: nee dat kan niet. De stroom is aangesloten. Meneer moet dan maar de ‘Avaria’ bellen, de storingsdienst. Mali geeft mij het nummer, dat ik al ken. Maar zo’n 800-nummer kun je alleen bellen met een Portugese telefoon. En onze vaste telefoon in huis werkt niet zonder stroom. En mijn mobiele Portugese telefoon van de Meo is leeg. Ik leef met mijn Nederlandse mobiele telefoon, die bijna drie dagen zonder opladen kan (prima apparaat) en kan dus geen 800-nummer bellen. Dat is de EDP service aan buitenlanders, zonder Portugese telefoon geen toegang. Mali dus weer terugbellen naar de EDP. Legt uit dat haar cliënt een buitenlander is en dat ze wel eens wat toeschietelijker om niet te zeggen toegankelijker mogen zijn, want haar buitenlander brengt elke maand meer dan 500 euro in het EDP-laadje.
Na enige halsstarrige tegenwerking weet Mali het voor elkaar te krijgen dat er een technische man komt kijken wat er aan de hand is. Maar o wee als het alleen maar een druk op de knop is, welke knop dan ook, dan gaat dit ons tientallen euro’s kosten. Diezelfde dinsdag gaat het niet meer lukken. Dus wij weer naar een hotel, in Olhão. We moeten de EDP garanderen dat we de volgende ochtend om 10 uur thuis zijn, want dan komt er persoonlijk een EDP expert om op de knop te drukken….
Uiteindelijk op woensdagmorgen tegen de lunch – een wéék na de afsluiting – word ik gebeld door de firma Joaquim Henriques. Zij zijn gestuurd door de EDP en willen weten waar mijn huis is. Ik leg het drie keer uit, maar dan hebben ze toch liever dat ik naar het dorp kom om hen daar op te halen. Dus een half uurtje later zie ik de bestelauto van Joaquim Henriques bij de supermarkt en rijden we achter elkaar naar ons huis. Daar opent de monteur onder uitleg aan zijn jeugdige leerling-assistent het EDP kastje buiten de poort (altijd de kastjes buiten, zodat ze bereikbaar zijn voor de EDP, om eventueel de stroom af te sluiten) en tot zijn verbazing en meer nog die van de leerling en zeker die van mij, liggen er vier losse dikke draden in mijn kastje. Open en bloot. Open koperdraad met de stroom er vol op. De technische monteur vindt het héél vreemd. Ongewoon. Ik vind het gevaarlijk zelfs, die draden hoeven elkaar maar te raken en de hele buurt zit zonder stroom. Om over brand nog maar te zwijgen.
Binnen een kwartier heeft de monteur de draden gemonteerd en is er stroom in ons huis. Zonder dat we op welke knop dan ook hebben gedrukt. Dankjewel EDP. Nu nog mijn geld terug en al die kosten van hotels en restaurants.
Dit gaat nog een Ellendig Dure Poespas worden

Mijn grote liefde in oorlogstijd.

Het is juni 1944. Een mooi voorjaar, de weiden kleuren groen en de leeuwerik zingt hoog tegen de eindeloze lucht. Ik ben verliefd op Mettie van der Zee, een blond boerenmeisje met ogen blauwer dan de hemel op zondag. Ik ben net zeven jaar geworden, maar van een feest kan ik me niets herinneren. Misschien was er taart, op zondag, nadat oom Eele op het orgel had gespeeld in de donkere achterkamer.

Het was gebeurd op een duistere winteravond. Er kwam een grote zwarte auto en ik moest mee. Ik ging naar Friesland. Het was nog niet helemaal donker in de Vechtstraat en ik herinner me dat de auto een dikke bult voorop de bumper had, met een zak eroverheen. Oom Theo heeft een koe voorop zijn auto, zeiden ze en zelfs mamma moest erom lachen. Later leerde ik dat het een gasgenerator was. Mijn oom reed met deze auto van Zuid naar Noord en terug. Hoe hij dit met de Duitse bezetting regelde, weet ik nu nog niet. Veel kan ik me niet herinneren, ongetwijfeld heb ik gehuild toen ik weg moest. Als je zes bent is er meer gevoel dan verstand, meer verdriet dan begrip. Er was geen eten meer voor mij in Amsterdam. Mamma had het natuurlijk honderd keer uitgelegd, mijn broertje was nog een baby en kreeg borstvoeding, hij mocht melk drinken terwijl hij in haar armen lag. Ik was al een grote jongen. Ik was oud en ging naar Friesland, weg uit de warme keuken waar de salamanderkachel altijd stond te gloeien, zodat het zwarte ijzer van zijn buik een beetje rood werd. Weg uit de keuken waar we woonden, waar het prettig was en knus. Het was voorbij. De houtblokjes die ik van tussen de tramrails had gesloopt, de cokes die ik langs de spoorbaan had gezocht, bij het Amstelstation, daarop bleef de salamander wel branden. Zonder mij.
Kolen zoeken was een dagtaak. We hadden tijd, want de school was gesloten omdat er geen brandstof meer was voor de grote kachels in de schoollokalen. Met de buurvrouw en twee vriendjes trokken we naar de spoordijk bij het Amstelstation. Hier was het elke dag druk, mensen wroetend tussen de sintels, met hun emmertje, kolenzak en zeef. Het was een avontuur voor een jongen van zes jaar, maar de buurvrouw klaagde en kreunde de hele dag. Als ik ’s avonds thuis kwam met mijn zakje cokes, was mamma trots en was er warm eten op de salamanderkachel, meestal soep. We hadden ook brood, zelf gebakken van het meel dat pappa in Friesland had gehaald, op de fiets met massieve banden. Hij was erg ziek geworden daarna en lag in het Binnengasthuis, waar hij goed verzorgd werd en in een grijs pak mocht rondlopen als wij wel eens op visite kwamen.
Als je nog geen zeven bent bestaat er toekomst en niets is erg of deprimerend. Ook een ziekenhuis niet tijdens de bezetting. Maar de auto van mijn oom was iets anders, die was donker en stonk. En onderweg waren er steeds soldaten die door het open raampje schreeuwden. Het was een vreselijke lange reis. We reden door het stikduister, nergens was licht, behalve als we stopten en er schelle lampen naar binnen schenen. Ik moest stil op de achterbank liggen en slapen, maar vaak werd ik wakker van dat geschreeuw en het felle licht. Onderweg hoorde ik het meisje dat onder de achterbank lag soms hoesten of huilen. Ik voelde haar soms onder mij bewegen, maar ik mocht niet met haar praten van mijn oom. Ik wist ook niet wie zij was en of zij net als ik naar een oom en tante werd gebracht in het verre Friesland.
In Bolsward zaten we midden in de nacht in een grote keuken en er was brood en kaas en melk en soep en van alles te eten wat je in Amsterdam al vergeten was dat het bestond. Mijn oom had een donkere leren jas aan en zag er een beetje uit als een soldaat. Het meisje van onder de achterbank was er ook, maar ze zei niets, ze at alleen maar. Zij had heel kort geknipt zwart haar, als een jongen en zij keek steeds omlaag, naar haar bord of naar de vloer, zodat ik haar ogen nooit heb gezien. De volgende dag was zij verdwenen, wat ik wel jammer vond want ze leek mij aardig en was vast niet veel ouder dan ik.
Mijn oom en tante woonden in Bolsward. Ze hadden een bakkerij achter het huis, met aan de voorkant een winkel, aan de Grote Kampen. Het was een groot huis, groter dan de driekamerwoning in de Vechtstraat, en er was een zolder met een krakende houten vloer en dikke balken en een beetje de geur van onze brandende salamanderkachel. Aan de voorkant waren twee slaapkamertjes, voor de dochters Hennie, Eeke en Siepke. Hennie sliep alleen, zij was al groot en volwassen. Zij werkte in de winkel, maar vaak ook hielp tante Hieke om brood te verkopen en kruidkoek en soms taarten. Eeke en Siepke hadden samen een kamertje en maakten vaak ruzie. Siepke was een jaar ouder dan ik, Eeke was veel ouder, zij was misschien wel twaalf of nog ouder.
Als je nog geen zeven bent heb je niets te vertellen of te kiezen, zeker niet als je bij een vreemde oom en tante wordt afgeleverd. Ik moest aan de achterkant slapen in het kamertje bij Theo, de zoon die niet lekker rook en mij waarschijnlijk liever niet bij zich in bed had gehad. Het was best een groot bed en ik sliep aan het voeteneind. Er naast was nog een kamertje, in het donker, onder het schuine dak. Daar sliep Iense. Hij was de bakkersknecht, een vrolijke man die veel zong en mij in een jolige bui in de bakkerij op de hete ovenplaat zette. Het was een ongelukje, hij wist niet dat de oven kort daarvoor nog gebrand had. Ik had een korte broek aan – natuurlijk als je nog geen zeven bent – waarvan de achterkant meteen begon te stinken, bijna nog voordat ik begon te gillen omdat mijn bovenbenen van achteren verbrand werden. Het duurde lang voordat de grote rode plakkaten niet meer schrijnden, ik heb er nog jaren last van gehad, vooral als het weer omsloeg.
Oom Eele begon ’s ochtends al heel vroeg onder ons kamertje de oven op te stoken en dan brulde hij onderaan de zoldertrap om Iense en Theo wakker te maken. Er waren twee houten trappen met versleten uitgeholde treden die naar de zolder voerden. Eentje in het begin van de keuken, als je uit de winkel kwam, en eentje achter de keuken bij de bakkerij. Eronder lagen de kolen en de turven voor de oven. Kolen had oom Eele nog genoeg, daarvoor hoefde hij niet naar de spoordijk. Er was trouwens van alles nog genoeg in die tijd in Bolsward. Ook boter en melk en meel voor de bakkerij. In de hoek stond een grote metalen kom waarin een ijzeren arm het deeg kneedde, terwijl de kom rond en rond draaide. Rawhamm, rawhamm, mooi om te zien hoe het meel en de boter en de melk samen met water in een kolkende kleverige brei tot deeg werden gemalen. Dan kwam Iense beneden met zijn slaperige kop en steile pieken haar als een ongewassen stekelvarken en zette de kom stil om het deeg met armen vol eruit te tillen in dikke draderige klonten die hij op de met meel bestofte tafel wierp voor het raam aan de binnenplaats. Oom Eele greep het deeg met zijn witte in meel gedoopte handen en begon het wellustig te kneden en te slaan en te grijpen en te rollen tot langwerpige dikke wormen die hij in de ijzeren broodvormen propte. Om ze daarna nog even een paar forse sneden over de rug te geven. Een magisch ritueel dat hij ochtend aan ochtend uitvoerde met zijn kromme knobbelige handen, alsof hij het deeg de schuld gaf van de reumatiek die zijn handen misvormde. Voor een stadsjongetje uit het kale Amsterdam was dit ritueel een inkijkje in een wereld waarin voedsel maakbaar was. De bakkers schoven de broodvormen met lange houten scheppen in de oven en de gloeiende hitte maakte hun gezichten rood en nat van het zweet. En dan met dezelfde houten scheppen haalden ze een uurtje later de prachtige broden, die met glimmende bruine ruggen uit hun vorm verrezen waren, te voorschijn. Als kunstenaars gaven ze met een grote kwast een haal over die ruggen waarna de broden vers geurend in de manden vielen. Een geur om nooit te vergeten. Nog kan ik een bakkerij op een kilometer afstand ruiken.
Achter de bakkerij was de lager gelegen binnenplaats. Je moest een brokkelig stenen stoepje af. Links stond de pomp, tegen de muur onder het raam van de bakkerij. Hier pompte Iense de emmers water voor de bakkerij. Later mocht ik dat ook wel eens doen, een wonder dat je zomaar een dikke straal tevoorschijn pompte door de lange zwengel op en neer te bewegen. Eerst hoestte de pomp, je hoorde dat het water gorgelend tegenstribbelde voordat het zich gewonnen gaf en bruisend naar buiten spoot. Voorbij de pomp stond het huuske, met de glimmende houten plank waarin een mooi rond gat gemaakt was. Op het gat lag een ronde deksel, zoals op het karretje van de ijscoman, maar niet zo mooi gegolfd met een krul. Toch was het heel bijzonder, in het begin, om de deksel op te tillen en precies met je billen in dat ronde gat te zitten. Ik moest dan vaak aan Mettie denken, terwijl ik daar zo rustig in dat huisje zat, met de deur dicht en een lichtstraal door het uitgespaarde hartje in het houtwerk. Achter het huuske was de grote schuur waarin het koekdeeg onder grote lappen zeildoek lag te rijpen voor de kruidkoek. Als ik van het huuske kwam pikte ik achterin de schuur wel eens een stukje van dit deeg, dat nog lekkerder smaakte dan de koek die we op zondag wel eens kregen.
Op zondag werkten de bakkers niet. Ook Theo niet, die doordeweeks met zijn bakkerskar de broden rond bracht. Ik mocht vaak met hem mee, op de kar, nadat Theo en ik een beetje aan elkaar gewend waren en hij niet meer zo narrig was omdat ik in zijn bed lag te slapen als hij thuis kwam, ’s avonds laat, met die vreemde lucht om zich heen. Altijd werd ik wakker als hij naar bed ging en altijd vloekte hij als hij mij hoorde ademhalen. Ik deed of ik sliep, maar daar trok hij zich niks van aan en dan trapte hij me opzij zodat ik op de rand lag en er bijna vanaf viel. Maar alles went en later vloekte ik ook en werden we een soort vrienden en zei ik hem ’s ochtends vroeg vaak na: ‘godferdomme heit, godferdomme heit…’
Vloeken was verboden bij de bakker in Bolsward. Oom Eele was ouderling bij de grote kerk op het pleintje aan het eind van de Grote Kampen. Iedereen ging op zondagochtend naar de kerk, behalve mijn nichtje Siepke en ik, wij moesten naar de zondagsschool. Daar kregen we bijbelles van een juffrouw die ik in het begin, toen ik pas in Bolsward was, niet goed kon verstaan. Op de gewone lagere school was dat anders, daar moesten we Nederlands spreken, wat voor mij minder moeilijk was dan voor de andere kinderen. Verder spraken alle mensen en kinderen altijd gewoon Fries, of eigenlijk Boalserts, niet zo buitenlands als de ouders van Mettie die ik in het begin echt helemaal niet kon verstaan. Het was een heel andere taal dan we in Amsterdam spraken. Brood was bôle en een stier een bolle, een koe was een ko maar twee koeien werden samen kij. Als je zes jaar bent vind je niets vreemd en voor je het weet spreek je ook zo. Toen ik na de bevrijding terugkwam in Amsterdam, stonden mijn vriendjes mij aan te staren alsof ik van de maan kwam. Geen woord verstonden ze en ik… ik had het niet eens in de gaten, want ik sprak gewoon wat ik gewoon was te spreken.
Als je de Kampen helemaal afliep en aan het eind over een bruggetje ging, dan kwam je bij de grote oude Martinikerk. Rond de kerk stonden kleine huisjes, waarin arme mensen mochten wonen. In één daarvan woonden opoe en tante. Opoe was de moeder van mijn tante Hieke. Zij was nooit getrouwd geweest en haar dochter was een schandelijk ongelukje geweest, een onecht kind waarover door niemand gepraat werd. Opoe was daarna met haar ongetrouwde zuster door de kerk gehuisvest in dat huisje bij de kerk. Ze woonden er al hun hele leven en waren allebei altijd in het zwart gekleed, lange jurken met een wit kanten kraagje. Als je het huisje binnenkwam stond je bijna meteen in de woonkamer met een grote ronde glimmende houten tafel in het midden, onder de olielamp. Hier speelden Siepke en ik, met opoe en tante vaak ganzenbord en ik herinner mij dat het dan ’s middag donker werd en dat de regen op het huisje kletterde en er enorme donderslagen langs de ramen sloegen en dat wij daar dan zo veilig en knus onder de olielamp zaten. Het zal dus wel later geweest zijn, toen ik al lang in Boalsert woonde en niet beter meer wist en me niet meer zo vreemd voelde, zo anders alsof ik er niet bij hoorde. Het zal herfst zijn geweest of misschien al winter en opoe en tante waren toen gewoon mijn opoe en tante. Het was heerlijk om in die woonkamer te zijn, het was behaaglijk, vertrouwd en veilig. Anders dan in de tochtige lange keuken van de bakkerij, waar iedereen de hele dag doorheen liep van de winkel naar de bakkerij of naar de schuur en dan weer terug. Opoe en tante hadden geen echte keuken, er was alleen een wasbak met een pomp erboven en een houten kast met borden en de pannen hingen aan de wand. Op een plank met rood zeildoek stond het oliestel te branden, vaak met een pan soep erop. Als het erg koud was kregen we geen thee, maar soep. Moest je naar de wc, dan liep je langs de stenen wasbak met de pomp erboven en dan was daar de houten deur van het huuske, dat als een boomhut aan het huisje kleefde, boven de sloot. Zij hadden geen tonnetje onder de zitplank, zoals bij oom Eele en tante Hieke, wat je deed viel meteen in de sloot eronder. Opoe en tante hadden hun slaapkamer boven. Achter de voordeur was een klein halletje met een stenen vloer en daar liep een steile houten trap omhoog. Ik ben één keer boven geweest, dat was voor een jongetje al een hele klim en het moet voor die twee breekbare oude dametjes toch een klus zijn geweest om ’s avonds naar bed te gaan. De slaapkamer boven was kleiner dan de woonkamer beneden, zonder de uitbouw boven de sloot. Er stonden twee bedden met gehaakte witte spreien, met ertussen een ijzeren tafeltje waarin een grote waskom paste. Ik weet nog dat er twee po’s stonden, opoe en tante hadden ieder hun eigen nachtspiegel en dat was natuurlijk logisch, vond ik. Stel je voor dat zij ’s nachts tegelijk moesten plassen.
Mijn nichtje Siepke en ik gingen vaak langs opoe en tante als we ’s middags uit school kwamen. Dan kregen we thee en soms wel eens warme chocolademelk, of soep als het buiten koud was. Die luxe hadden ze in Bolsward gewoon nog. Terwijl in Amsterdam de gaarkeukens de vraag nauwelijks aankonden, zaten de mensen hier nog koffie te drinken bij Hotel de Wijnberg (Wienberg) op het marktplein. Als je langs het stadhuis liep – het leek wel een kasteel met de hoge stenen buitentrap en het bordes en de lantaarns en de leeuwenkoppen – dan kwam je bij het water van de Marktstraat en dan was verderop Hotel de Wijnberg, alsof er geen oorlog was.
Naast de bakkerij stond een oude hooischuur waarin wij met de kinderen uit de buurt speelden. Je kon een ladder opklimmen en dan van bovenaf in het hooi springen. In de huisjes naast de hooischuur woonden oudere jongens die met hun polsstok over de Grote Kampen konden springen. Zelf ben ik een keer in de Kampen gevallen, voorover, toen ik op mijn buik lag en probeerde een bootje dat ik had gemaakt uit het water te vissen. Te ver naar beneden gereikt en ineens stond ik tot mijn middel in het water, met mijn rug tegen de hoge houten wal. Nog weet ik hoe raar dat was, zomaar plotsklaps in de gracht te staan en de overkant te zien alsof het normaal was. Mijn haar was geloof ik niet eens nat. Het moet een salto zijn geweest. Ik kon er niet meer uitklimmen omdat de wal te hoog was, dus flink geschreeuwd en toen kwamen die jongens met hun polsstok over gesprongen en ze hebben me eruit getrokken. Stinken dat het deed! Jee wat een stank, ik weet het nog goed en durfde zo eigenlijk niet naar huis. Mijn klompen stonden vol drab en ik moest een heel eind lopen naar het hoge houten bruggetje om terug te komen naar de bakkerij. Gelukkig lag oom Eele te slapen anders had hij me met zijn knokige handen een draai om mijn oren gegeven. Hij was een strenge man. Tijdens het eten mocht ik bijvoorbeeld mijn bord niet vasthouden, een gewoonte die ik wellicht had ontwikkeld omdat eten schaars was in die jaren. Maar oom Eele gaf dan een tik op mijn hand en bromde dat niemand bij hem in huis zijn bord hoefde vast te houden, omdat niemand bij hem in huis het eten van een ander zou stelen. Later werd de hooischuur naast de bakkerij gesloopt en ook een huisje dat ernaast stond. Er lag een enorme berg bakstenen en wij moesten het metselcement eraf bikken, want Hennie ging trouwen en dan ging zij met die bakstenen een huis bouwen. Dat cement bikken was trouwens best leuk werk.
Oom Eele had een plat rond hoofd, bijna kaal met grote bolle blauwe ogen die bijna bliksemden als hij je boos aankeek. Maar hij kon ook grappen maken, dan deed hij zijn tanden uit en krulde zijn lippen als rode fietsbanden voor zijn rubberen gezicht en dan grijnsde hij zo breed dat hij net Popeye leek. Tante Hieke zei nooit veel, zij was altijd in de keuken en soms in de winkel als het druk was. Misschien was ze verdrietig, omdat zij geen vader had. Haar handen waren erg rood, van het water denk ik, want ze deed vaak de was in een grote zinken teil. Er was natuurlijk veel wasgoed met de blauw geruite bakkersbroeken en de winkelschorten en de kleren van de kinderen, drie meisjes en Theo en Iense natuurlijk en dan was ik er ook nog bijgekomen. Tante Hieke had een bleek gezicht, erg spits met een gebogen neus en waterige blauwe ogen alsof ze net gehuild had.
Aan de achterkant van de donkere achterkamer, waar het orgel stond waarop oom Eele op zondag na de kerkgang een uurtje muziek maakte, treurige jammerende tonen die soms pijn aan je oren deden, daar waren brede deuren die altijd dicht waren. Maar wij wisten dat daarachter het bed was van oom Eele en tante Hieke. Daar sliepen ze samen. Mijn nichtje Siepke had het mij stiekem laten zien, een kleine kamer die eigenlijk alleen maar een bed was. Je kon onder het bed doorkruipen en dan kon je kleine lage deurtjes openduwen en dan kwam je zomaar in de keuken terecht.
Die zomer mocht ik al meteen mee met de buurjongens, op zwerftochten door de weilanden, langs het bolwerk of naar de boomgaarden aan de overkant van de Kampen, om appels te pikken. Ik had van de jongens een polsstok gekregen, waarmee ik over de kleine slootjes kon springen. Het leek wel of alle jongens in de zomer met een polsstok rondliepen. Later gingen we over de badweg naar het park waar een zwembad was, een groot meer met houten steigers en een duiktoren. Het werd een mooie warme zomer en Siepke en ik gingen paling vissen in de sloten bij de boerderij van Mettie. Dat was niet makkelijk, want elke keer als je zo’n vette paling aan de haak had kronkelde dat beest je hele vistuig in de war. Tegen de dorst maakten we dropwater in een fles. Dat was makkelijk en lekker, je deed een handvol kleine zoute dropjes in een fles, water erbij en een tijdje flink schudden totdat alle dropjes waren opgelost. Bij Mettie thuis in de boerderij kregen we melk en dikke boterhammen met boter en kaas. De zomer was zorgeloos en eindeloos.
Als je zeven bent en verliefd op een meisje van acht, dan voel je je machteloos, hulpeloos vaak. Je wilt bij haar zijn, haar aanraken, zoenen misschien wel of gewoon aan haar likken, maar als je niet oppast word je uitgelachen. Mettie logeerde toen nog wel vaak bij ons, dat was voordat de moffen vertrokken waren en er eigenlijk nog geen oorlog was en we ook vaak naar de boerderij gingen waar het lekker rook naar gekookte melk en kaas en koeienmest. Mettie en Siepke gingen dingen doen en ik mocht erbij zijn, niet alleen als we gingen vissen of boterbloemen plukken of toutsje springen, maar ook als zij samen gingen zoenen. Ze wisten hoe dat moest. Ik wist het ook wel, want ik had het gezien van Hennie met een man die haar vriend was en waarmee ze ging trouwen na de oorlog, ze stonden achterin de winkel en ik kon het precies zien door het glazen ruitje van de deur. Mettie en Siepke deden het in de schuur van de boerderij, met de deur dicht. Ik hoorde hen dan proesten en vreemde geluiden maken. En als Mettie bij ons was op de Kampen, dan gingen ze op zolder in het kamertje van Eeke en Siepke. Eeke was er niet, die was er eigenlijk bijna nooit, en als ze er was maakte ze met iedereen ruzie. Ook met mij, ze heeft me eens een trap gegeven, voor de deur van de winkel. Omdat ik in de weg liep, zei ze. Mettie en Siepke deden geheimzinnige grote mensen dingen, dat wist ik wel en als ik ze hoorde lachen en giechelen bonsde ik hard op de deur. Dan waren ze meteen doodstil. ‘Ik weet wel wat jullie doen hoor!’ riep ik dan, ‘laat mij er in’. ‘Janne ga weg!’ ‘Nee ik wil ook, ik wil erin, anders vertel ik het aan us mem!’ Ik noemde tante Hieke toen ook gewoon mem en Mettie deed dat trouwens ook. Tante Hieke was mem. De meisjes begonnen dan weer te giechelen en als ik mijn oor tegen de deur drukte kon ik hen horen fluisteren. Over mij natuurlijk. ‘Wat wil je dan?’ Ha ik wist dat ze dadelijk de deur gingen opendoen, omdat ze wilden weten wat ik wilde doen. Dat was altijd zo. Janne wat wil je dan…wat wil je dan Janne? Ik wilde tussen hen in liggen op het bed van Eeke en kietelen en aan hun haren trekken en dan wilde ik zien hoe zij gingen zoenen, met hun monden op elkaar gedrukt zodat het spuug over hun kin droop, ja dat wilde ik zien en dat wisten ze best. Daarom lieten ze me altijd binnen. Maar ik mocht nooit meezoenen en dat was wat ik eigenlijk wilde en ook dat wisten ze best. Vooral Mettie die haar natte tong naar me uitstak en dan lachend op het bed sprong en haar hoofd verborg in de rokken van haar jurk. Als het mooi weer was, in de zomer, dan droeg ze geen kousen, net als wij. We hadden blote voeten in onze klompen en ik had een paar hardloopklompen gekregen, met leren riempjes over de wreef en een beetje plat en ook niet zo zwaar als de winterklompen. Er is een schoolfoto van na de oorlog in Amsterdam, ik denk de vierde klas van de lagere school – de Berlageschool op het Meerhuizenplein – en ik ben de enige op die foto die klompen draagt. Die zal ik wel hebben meegenomen vanuit Friesland. Als Mettie dan zo over het bed sprong en met haar jurk zwaaide, dan kon ik soms haar onderbroek zien. Misschien deed ze dat expres omdat ik altijd probeerde onder haar rokken te kruipen als we aan het stoeien waren. Ze droeg meestal een witte maar ook een keertje een roze. Op een keer had ze mij met mijn keel tussen haar benen gekneld totdat ik zowat stikte, want ze was groter dan ik en eigenlijk heel sterk voor een meisje. Heel anders dan Siepke, die was spichtig en mager met grote holle blauwe ogen die altijd een beetje waterig keken. Mettie had dik haar, bijna wit en wuivend als de manen van de paarden in de stal op de boerderij. Ze had een rond gezicht en lachende ogen die mij iets wilden vertellen leek het wel, maar we hadden het er nooit over, dat ik verliefd was en dat ik heel vaak aan haar moest denken, vooral als ik op het huuske zat met dat leuke hartje in de deur. Misschien was zij ook wel een beetje verliefd op mij, ze stoeide graag met me en gaf me zomaar in het voorbijgaan wel eens een duw of ze tikte op mijn hoofd. ‘Goeie Janne! Giest ’t hihi…’ Ja, ik wist bijna zeker dat ze ook op mij verliefd was, zoals ik op haar, maar dan nam Siepke haar mee. ‘Kom wy gaen!’ En dan gingen ze hand in hand, naar het park, of het bolwerk of de Kerkstraat. En ik mocht nooit mee. ‘Ga fuort stomkop! Opduvelje!’ Dat riep Siepke dan, die mij er eigenlijk nooit bij wilde hebben. Daarom moest ik vaak alleen spelen in Bolsward en dan maakte ik bootjes van een stuk hout of een oude klomp en die liet ik varen in de Kampen. Totdat ik er op een keer in soademiterde en niet verdronk. Oom Eele had altijd gezegd: ‘as du in de Kampen falst dan fersupe du’. Maar ik stond daar zomaar gewoon in het water met mijn gezicht naar de overkant, ik kon de winkel zien en de huisjes ernaast.
Toen het winter werd deed de oorlog zich ook in Bolsward voelen. De bakkerij van oom Eele werd gesloten omdat er geen meel weer was. Iense ging weg en Theo werkte in de centrale bakkerij ergens voorbij Hotel de Wijnberg waar nu nog alleen Duitsers koffie dronken. Ik liep wel eens mee naar de grote bakkerij waar alle bakkers van Bolsward samen brood moesten bakken onder leiding van de Duitsers. Het was een koude winter en er waren geen kolen meer voor de schoolkachels, dus werd ook de school gesloten en wij hadden lekker vrij om rond te zwerven langs het kanaal en het bolwerk. (Bolzviarda is een oude Hanzestad, omringd door water en een oud vestingwerk, met de Middeleeuwse Martinikerk in het hart.)
De belangrijkste gebeurtenis was de terugtrekking van het Duitse leger. Daarover ging het die winter, de moffen die ik eigenlijk alleen in Amsterdam had gezien als ze door de straten marcheerden en wij er als jongetjes achteraan marcheerden, die waren ineens overal in Bolsward. Ze stonden op wacht bij het stadhuus en liepen met geweren door de hoofdstraat en iedereen was bang en we moesten thuis blijven. Mettie kwam niet meer en we mochten ook niet naar de boerderij. Siepke en ik speelden vaak op zolder, ze was aardiger tegen mij nu Mettie er niet meer was. We stoeiden ook wel eens, maar zoenen deden we niet. Die winter leerde ik samen met haar alle geheime donkere hoeken kennen, daar waar spinnenwebben in je haren bleven zitten. Als je omhoog klom op de trap vanuit de keuken, dan was er een groot luik dat met een touw werd opengetrokken door tante Hieke. Als we boven waren moest het luik dicht, anders kon je in het trapgat vallen. Tegenover het luik was een grote kast met daarin het speelgoed, vooral veel poppen, maar ook houten auto’s en een kapotte trein van Theo. Op een dag was er iets heel ergs aan de hand en we werden als de donder naar beneden geroepen. Iedereen was in de keuken en praatte door elkaar. We moesten met z’n allen op de grond zitten. Oom Eele en Theo hadden de winkel leeg gehaald, de toonbank stond scheef tegen het raam en de glazen vitrine, waarin vroeger de koek en de taarten werden tentoongesteld, hadden ze naar de achterkamer gesleept. Er ging iets gebeuren, maar wij wisten niet wat. Het was in ieder geval gevaarlijk. Toen kwam die enorme klap, alsof het tien keer onweer was. De ruiten rinkelden en er viel zand en stof naar beneden vanaf het plafond in de keuken, tussen de houten balken vandaan. Na de klap volgde er nog een en toen nog een. Het was een vreselijk lawaai en in de verte hoorden we sirenes, van de brandweer of de politie. Verder leek het vreemd stil buiten, geen vogels, geen wind, geen geluid. De ogen van oom Eele keken nog boller dan anders en hij sloop naar de winkel en we hoorden de winkeldeur. Hij ging naar buiten! Er gebeurde niets. Het bleef stil, niemand zei iets, de stilte hing als stof om ons heen. Toen stonden Theo en tante Hieke op en gingen ook naar buiten en daarna Hennie en Eeke en tenslotte gingen Siepke en ik ook buiten kijken. De lucht was donker, het rook vreemd en het leek net alsof het regende, maar er was alleen stof. De stem van oom Eele was schor en hij spuugde toen hij het zei: ‘die ferflokte rotmoffen’. Zijn ogen bliksemden en hij klonk bozer dan ik ooit had gehoord. ‘Ferflokte rotmoffen!’ Je zou denken dat hij vloekte, zo kraakte het, maar hij zei geen godferdomme. Dat zei Theo, precies zoals hij het ’s morgens vroeg zei, maar dan harder. Wel drie keer achter elkaar en oom Eele reageerde er niet eens op. Zo erg was het toen.
In de weken daarvoor hadden wij wel gemerkt dat alles anders was. Al die soldaten ineens overal en we gingen eten halen in een emmertje, bij het station van de stoomtram uit Staveren. Het park aan de overkant was afgesloten, het hek was dicht. We hoorden oom Eele de hele dag mopperen, ook omdat het tonnetje van het huuske niet werd opgehaald door de zwarte boot die elke week door de Kampen kwam varen. Die boot kwam niet meer. Het was oorlog geworden in Bolsward. Het was koud in de keuken en de voorkamer en de achterkamer waren afgesloten en oom Eele speelde niet meer op het orgel. Wij kinderen mochten nog wel buiten spelen en we zagen al die soldaten voorbij marcheren, maar zonder muziek. Het was lang niet zo mooi stampend in de maat als vroeger in Amsterdam, ze liepen eigenlijk meer te sjokken. Hun jassen waren smerig en ze hadden vieze laarzen en schoenen. Eeke die veel ouder was, ik denk wel dertien, ging met ons mee naar de dijk om te kijken naar die lange stoet krakende karren die door magere paarden werden getrokken. Op de bok zaten soldaten, weggedoken in de kraag van hun duffelse grijze jassen. Zo schommelden ze voorbij, al die paardenkarren, huifkarren met soldaten en daartussen ronkende en stomende vrachtwagens. ‘Earmoedich alde soadsje’ zei Eeke. Ja een armoedig oud zootje, dat was het. Er waren ook hoge vrachtwagens met een rood kruis in een witte cirkel en wagens met loshangende gescheurde zeildoeken kappen en kleine auto’s met achter vier wielen en sommige met rupsbanden die over de keien ratelden. Dat ging maar door, er kwam geen eind aan. Elke dag als we gingen kijken op de dijk kwamen er weer nieuwe Duitsers voorbij, allemaal even somber en stil, met lege gezichten voor zich uit starend, heel anders dan de soldaten die in Bolsward nog steeds overal de wacht hielden. Die droegen glimmende laarzen en hadden mooie petten. Zij onderzochten huizen, trapten soms gewoon de voordeur open en bij het bolwerk hadden ze mannen van het verzet doodgeschoten. Voor die soldaten moest je oppassen, maar die anderen die in lange colonnes over de dijk kwamen zagen er niet gevaarlijk uit. Earmoedich, Eeke had gelijk.
Op de dag van de grote klap hadden de moffen de brug opgeblazen, die mooie grote ijzeren brug over het kanaal, waarover vroeger ook de stoomtram reed. Daarom rinkelden de ruiten en was er overal stof in de lucht. We vonden grote stukken ijzer achter op de binnenplaats en er zat een gat in het dak van de schuur waarin vroeger het deeg lag. Maar wat gaf het, oom Eele had al de hele winter geen koek meer gebakken, ook geen brood, helemaal niets. Toen we weer naar buiten mochten, waren er geen Duitsers meer in de stad. Nergens meer. Het was erg leeg op straat, alle mensen stonden bij de brug die er niet meer was, alleen nog halve pilaren, stukken steen en verbogen ijzer. Tante Hieke die was meegekomen aan de arm van Hennie, stond te huilen, haar ogen waren nog roder dan anders. Oom Eele herhaalde steeds maar hetzelfde; ‘ferflokte moffen, ferflokte rotmoffen’, alsof hij een gebed opzegde. De oorlog was voorbij, maar wij wisten dat nog niet zeker. Het werd gezegd op straat, dat er vliegtuigen zouden komen die meel zouden gooien zodat de bakkerij weer brood kon bakken. En dat de Canadezen zouden komen en de Engelsen. Maar er gebeurde niets. Het bleef stil en leeg op straat. Soms hoorden we wel eens vliegtuigen heel ver weg, je kon ze niet zien en het gebrom kwam niet onze kant op. Het was een hele nare tijd, we mochten nergens naar toe, ook niet naar de boerderij van Mettie haar ouders. Als we teveel lawaai maakten op zolder brulde oom Eele dat we stil moesten zijn. Het was geen tijd om te spelen, geen tijd om vrolijk te zijn. De winkel bleef dicht, met de toonbank scheef achter de etalageruit. Later moest ik vaak denken aan wat Eeke had gezegd. ‘Earmoedich’, ja alles was ongetwijfeld in die laatste oorlogsjaren armoedig. Maar als kind van zeven is armoedig al spoedig normaal. Ik zag de dood voorbij marcheren, maar had nog een heel leven voor me; hinkende Duitse soldaten achter huifkarren met aftandse paarden en rokende trucks waren spannend, een groot avontuur. En het zou nog mooier worden als de Canadezen kwamen. Zoals beloofd.
Daar kwamen ze! Ze kwamen over de dijk waar de Duitsers kortgeleden nog met hun armoedige paardenkarren waren vertrokken. Wat een leger. Ik stond tussen alle mensen van Boalsert te juichen en te roepen van hoera en welcome en die soldaten maar wuiven en lachen, ze zaten bovenop hun grote tanks en ze stonden in de hoge groene vrachtwagens met platte stompe neuzen en éen koplamp brandend. En er waren jeeps ook en kleine wagens met dubbele wielen en rupsbanden, en soldaten in leren jassen op motorfietsen, het ging maar door, eindeloos, en al die soldaten waren vrolijk en rookten sigaretten en gaven iedereen zomaar een hand. Ze reden over de tramrails van de stoomtram die allang niet meer had gereden, naar de Marktstraat en langs het stadhuus en ze stonden stil op de Markt om foto’s te maken met de meisjes met lange haren en overal stonden mensen en iedereen was blij en de mensen gooiden met bloemen en er hingen vlaggen aan het stadhuus, roodwitblauw met een oranje wimpel en verderop een grote Amerikaanse vlag, hoewel het Canadezen waren zoals werd gezegd. En daarna kwamen de Engelsen en de doedelzakspelers uit Schotland met hun geruite rokken en baretten en wij jongens liepen voor hen uit te dansen. Bij de brug die er niet meer was maakten ze een kampplaats en begonnen met de bouw van een noodbrug die ze over het kanaal schoven, stukje bij beetje tot ze aan de overkant waren. Dat heette een Baileybrug vertelden de grote jongens. Het leek net een lange kooi van ijzeren balken en de vloer was van houten planken. In een dag was de brug klaar, misschien wel in een uur, het ging heel gauw en nog voordat het donker was en ik naar huis moest reden die grote tanks gewoon over de Baileybrug alsof het altijd zo geweest was. ’s Avonds had Eeke chocoladerepen en sigaretten, van de Canadezen gekregen. Ze kwam heel laat thuis en vertelde dat ze had meegereden op een tank, tot over de Baileybrug. De soldaten hadden haar opgetild, wat niet moeilijk was want zij was een scharminkel met dunne armen en benen, waarmee ze toch behoorlijk hard kon trappen en slaan. Hennie had ook sigaretten van de soldaten gekregen, maar zij was niet op een tank of een vrachtwagen geklommen, zoals heel veel meisjes die daar dan samen met de soldaten zaten te juichen en te zwaaien. Hennie was verloofd en ging trouwen met haar vriend die in Sneek woonde. Sommige mensen stonden te zwaaien met roodwitblauwe en oranje vlaggetjes en we vroegen ons af waar ze die vandaan hadden gehaald. In het huis van oom Eele en tante Hieke waren geen vlaggetjes te vinden, ze hadden nog niet eens een vlag buiten aan de winkel. Nee nergens vlaggetjes, ook niet in het achtergedeelte achter het schot met de losse planken. Daar was een klein kamertje waarin een bed stond, maar toen Siepke en ik het ontdekten sliep er niemand in dat kamertje. Het bed was kaal en het rook er muf.
Nederland was bevrijd. Maar in Amsterdam waren nog soldaten. Oom Eele las voor uit de krant, it Deiblêd de Ljouwerter (Leeuwarder Courant, die meteen na de oorlog weer verscheen), dat er in Amsterdam op de Dam mensen waren doodgeschoten toen ze dachten dat Nederland al bevrijd was van de moffen. Dat was een paar dagen nadat bij ons de brug was opgeblazen en alle Duitsers vertrokken waren. Ik kon nog niet naar huis, trouwens we wisten niet hoe dat moest want de oom die mij had gebracht was verdwenen en er reden geen auto’s of bussen of de stoomtram. Hoe moest je in vredesnaam helemaal naar Amsterdam komen. Ja op de fiets misschien, zoals mijn pappa dat had gedaan nog voordat ik naar Friesland ging. Maar we hadden in Boalsert ook geen fietsen, die waren door de Duitsers meegenomen, ja zelfs de bakkerskar van Theo hadden ze ingepikt. Niet erg, want er was op ’t eind toch geen brood meer om te venten, maar na de oorlog zou de oven weer worden opgestookt, had oom Eele gezegd.
‘Ja mantsje efter den oarloch gean wy wer koeke bakke, ja myn jong ja wis!’ Hij wist het zeker, de schuur achter op het plaatsje bij het huuske zou weer vol liggen met het deeg voor de kruidkoek. En ook de boot zou weer komen om ‘it tonnetje mei poep op te helje’, zoals hij beloofde. Dat was het grootste probleem geweest in de laatste oorlogsjaren. Eerst had Theo het tonnetje nog met de bakkerskar kunnen wegbrengen, om leeg te gooien in het land over het bruggetje bij de fruitbomen. Maar toen de bakkerskar er niet meer was leegden Theo en oom Eele het tonnetje ’s avonds voor de deur, in de Kampen. Ik liet er toen geen bootjes meer in varen en voor het polsstok springen gingen de jongens naar de Kleine Dijlakker en er waren ook wedstrijden wie over de Grote Dijlakker kon springen. Ik mocht tot de zomer in Bolsward blijven, waar het park weer open was en het zwembad ook. Bij Mettie op de boerderij was er veel veranderd, de stallen waren leeg en alle paarden waren weg, meegenomen door de moffen. Dat kwam wel weer goed zeiden ze, want ze kregen geld van Amerika. Mettie was ook veranderd, zij was mager en haar lange witte haar was afgeknipt en stond een beetje overeind en ze lachte niet meer zoals vroeger en stak ook haar tong niet uit. Het leek alsof ze verdrietig was en mij ook niet meer aardig vond, alsof er een wolk tussen ons hing die alles mistig maakte, zelfs haar ogen waren niet meer zo blauw. Het was voorbij met de stoeipartijen. De oorlog was voorbij en ik moest weg, ik moest weer terug naar Amsterdam en dan zou ik Mettie nooit meer zien. En oom Eele zou weer koek bakken en de zon zou schijnen door het hartje in de deur van het huuske. En ik zou Mettie nooit meer zien.

Het leven wordt pas leuk als het mis gaat.

Autopech deel 2.
Nadat de verhuizers weg waren, bleef er in ons verkochte huis nog veel te verhuizen over. Absoluut onmisbare voorwerpen, waaronder uiteraard veel schildersmaterialen, maar ook ordners en plakboeken en noodzakelijke administratieve papieren. Als de verhuizers vroegen: “moet dit ook mee mevrouw?” dan antwoordde Willemine tot hun – en ook mijn – verbazing: Nee. Wij gingen dit alles zelf verhuizen naar ons huis in Portugal. Hoe? Met de volwassen (want 18 jaar) Jeep. Met de achterbanken omlaag geklapt beschikken we immers over een reusachtige laadruimte? Nou dan.
Gelukkig hadden we inmiddels een zekere Piet leren kennen die bereid was om spullen gratis mee te nemen als wij er geen emplooi of plek voor hadden. De deal was dat hij alles gratis kreeg, met de verplichting dat hij dan ook alles zou meenemen wat wij aanboden. Achterdochtig als dit soort handelaren zijn, stond hij een week voor de verhuizing onverwacht op de stoep, vergezeld van een mager vrouwmens dat – aan haar gezichtsuitdrukking te oordelen – weinig vertrouwen in de medemens had. Beiden wilden zien wat wij in de aanbieding hadden want Piet was niet van plan vulles mee te nemen. Hoewel we nog niet een kwart hadden uitgesteld, waren beiden in één oogopslag overtuigd: een personenweegschaal, diverse potten en pannen, schilderachtige vazen en vaasjes, kinderkleding, spannende boeken, een voetbal, ja Piet zag het allemaal al in zijn marktstal liggen. Het liefst wilden hij meteen hebberig toeslaan. Of hij alvast een beetje mocht meenemen? Nee Piet, volgende week ben je pas aan de beurt.
Eerst hadden we in het weekend nog even een grote expositie af te werken. Willemine had een speciale verkooptentoonstelling georganiseerd in de Oude School in Kortenhoef. Meer dan vijftig schilderijen moesten worden opgehangen, persberichten de deur uit, interviews in kranten en tijdschriften, prijskaarten, aanbiedingen, catering regelen kortom ook zonder verhuizing al stress genoeg. Vooral omdat de maandag erop de verhuizers zouden komen.
Maandagochtend acht uur belden ze op, het werd gelukkig wat later want ze zaten in de file. Willemine had 22 schilderijen verkocht, de overige brachten we gauw nog even naar Galerie Hoeve Rijlaarsdam in Nieuwkoop, waar al meer dan honderd stukken waren opgeslagen.
De verhuizers zaten ondertussen op hun gemak onze serviezen en ander kleingoed in te pakken. Maandag was hun inpakdag. Aan het eind van de middag was het eens zo prettige interieur veranderd in een opslagruimte voor verhuisdozen. Ook onze collectie kunst stond voorbeeldig verpakt terzijde, natuurlijk niet aan de kant waar de spullen voor Piet lagen. Zijn voorraad was ook aardig aangegroeid. En inmiddels was de container die we hadden gehuurd en die op de oprit stond, absoluut vol. Willemine kan moeilijk iets weggooien en tot zowel mijn als haar verrassing bleek zij veel meer te hebben bewaard dan zij had vermoed. Dus snel nog een verse afvalcontainer besteld. Naarmate de druk groter wordt, kan de mens makkelijker weggooien, heb ik gemerkt. Zelfs Willemine – koningin van het bewaren – werd nu en dan bijkans roekeloos. “Moet dit ook mee mevrouw?” “Nee, dat gaat in de container”. Desalniettemin sliep zij ’s nachts als een roos, begrijpelijk overigens, want zelfs een Willemine wordt moe.
Na drie dagen was het huis leeg, alles in de opslag behalve de verzameling marktspullen voor Piet en – uiteraard – de voorraad onmisbare artikelen voor Portugal. Over Piet maakten we ons geen zorgen, ik had gezien dat hij een flinke oude bus bezat, maar ik twijfelde eraan of onze oude Jeep groot genoeg was. Zelfs met de achterbanken neergeklapt wordt het nog geen verhuiswagen. Vrijdag zou de overdracht zijn. Op donderdag zaten we in een lege keuken gezellig maar tevens wat geëmotioneerd aan de koffie (apparaat nog in werking) met onze trouwe hulpen Bianca en Toos en met Arnoud onze glazenwasser die de vensters nog een laatste bewassing gaf.
Ja ja we zullen elkaar gaan missen. Jeetje wat gek, na zoveel jaren. En wat raar, zo’n uitgekleed huis. Ja, we nemen wel van alles mee naar Portugal, ja daar hebben we ook een fijn huis, maar het doet toch pijn. Willemine onderdrukt een traantje. Toos snuit haar neus uitvoerig. Arnoud bekijkt schattend de bagage voor Portugal. Hoe we dat alles gaan meeverhuizen? Nou, met de Jeep. De berg spullen, koffers, tassen, manden, zakken, dozen, schilderdoeken plus een elektrische golfkar doet in de keuken wenkbrauwen fronsen. Arnoud, die zelf een ruime bus bezit, komt met de suggestie een dakkoffer aan te schaffen. Jeweetwel, zo’n doos voor op het dak van de auto. Ook makkelijk als oma mee op reis gaat. Ha, leuk idee. Maar hoe kom ik op deze laatste dag aan zo’n omadoos? Marktplaats? Ah! We hebben de laptop nog paraat, even googelen en ja in het Groene Hart is een bedrijf in dakkoffers. En ja, voorradig. Heeft mijn Jeep ook dakrails? En dwarsbalken? Prima, dan willen ze de doos graag ter plekke voor mij monteren..
’s Middags staat onze oude Jeep dus met doos op het dak op de oprit en dat is maar goed ook want zonder doos was de helft van de verzameling voor Portugal wellicht alsnog in de container beland. Op een keukentrap staande vul ik de kofferdoos met boeken en ordners en cd’s en nog meer dozen en een koffer vol elektronica en twee zakken met ondefinieerbaar totdat de Jeep bijna topzwaar is. Daarna lukt het om de rest in de laadruimte te krijgen, inclusief de volledige schilders-uitrusting van Willemine, die er nauwlettend op toeziet dat het achteruitzicht vrij blijft via een smalle vallei in de berg spullen. Het ontlokt de nieuwe eigenaar van ons huis de volgende dag – de overdracht – de opmerking dat onze Jeep op de wagen van een zigeuner lijkt. Wij parkeren om één uur voor het deftige pand van de notaris en een uurtje later hebben we geen huis meer. Alleen nog de zigeunerwagen, met een uitdragerij aan spullen en allerlei kledingstukken aan hangertjes voor de ramen.
Nadat we een weekje zijn bijgekomen in het appartement van een goede vriend, rijden we naar Luxemburg en daarna door naar Sommière voor de schilderweek.
In Orange raken we in een dikke file en plotseling begint de oude Jeep te kreunen, daarna te brommen en zo onverwacht luid te huilen dat voorbijgangers verschrikt een stap opzij doen. Willemine aan het stuur raakt lichtelijk in paniek. Wat is dit? Wat gebeurt er? Gewoon gas geven en doorrijden zeg ik, zo koel mogelijk. Het kan niks bijzonders zijn. Maar ondertussen vervloek ik zachtjes onze garagist ‘meneer Colijn’ die voor vertrek de Jeep nog een grote beurt heeft gegeven. Alles gecontroleerd, filters vernieuwd, bouten en moeren bijgesteld en vastgedraaid. Na deze grote beurt viel het mij al op dat de trekkracht van het oude beest tegenviel. Weliswaar zwaar bepakt maar toch niet wat je van een zescilinder verwacht. Bovendien een verontrustend gebrom als van een gewonde beer. Gelukkig woonden we toen nog tijdelijk in eerder genoemd appartement, dus kon ik gauw nog even naar de ware Jeeptovenaar Cas Alberts in Deventer. Jeep op de brug: Haha, kijk nou even, je halve uitlaat hangt los, knalpot verroest. Cas heeft materiaal in voorraad en ’s middags rijdt de Jeep weer gewoon zoals het hoort.
Tot we in Frankrijk door Orange rijden. Kermend en kreunend ploegen we door de oude stad. Er is iets mis. Jeep kan niet tegen Orange. Eenmaal de stad uit en op de buitenweg zoemt hij er weer geruststellend op los en kruisen we met honderdtien naar Sommière. Nog één keer kermt hij tijdens het parkeren voor de poort van het 17e eeuwse hotel genaamd Hotel de l’Orange. Is ’t de kleur, de naam? Is Jeep een republikein? Hoe dan ook, Jeep gaat nu voor een week in rust, dus er is tijd om na te denken.
De gedachte is om Jeep in Montpellier eens goed te laten nakijken door een Franse Jeeptovenaar. Ik vind er een via internet. Bellen. Ah Monsieur het is druk druk, alors over twee weken, peut-être. Sja wat nu? We hebben goede vrienden in Verfeil nabij Toulouse en het plan is om hen op te zoeken, na de schilderweek. Een Jeeptovenaar in Toulouse? Ja, die is er en spreekt ook nog Engels. De naam is “Ort Jeep Performances”. Een Deutsches Ort met Amerikaanse Performances in Frankrijk… Bovendien ook lid van de Toulouse Jeeper’s Club. Dat geeft vertrouwen. Ik kan een afspraak maken voor de Dinsdag na de schilderweek. Kan het niet op Maandag? (We vertrekken namelijk op zondag). Nee dat kan absoluut niet want het is druk druk.
We boeken een romantisch hotelletje in de buurt van Toulouse. Willemine wil namelijk nooit in een gewoon groot modern hotel. Het heet la Villa des Violettes, en later zien we deze kleur ruimschoots terug in onze kamer. We boeken 2 nachten, kunnen we maandag Toulouse bekijken (zijn de meeste winkels gesloten evenals de musea). La Villa des Violettes ligt nabij een dorp genaamd Aucamville, aan de andere kant van Toulouse dan waar zich Ort bevindt (dit was een foutje, toegegeven). Het blijkt een privé huis uit tijden dat de buurt nog chique was. Nu is het omgeven door bouwvallen en kleine ondernemers. En door een hoge muur waarin een stevig gesloten poort. Eerst rijden we er een paar keer voorbij omdat dit geenszins op een hotel lijkt. Maar de gps weet het zeker, dus bellen we aan de poort. Na enkele minuten zwaait deze open om een Danseuse Française los te laten die ons van harte welkom heet en er op staat ons te helpen met het chaufferen naar de parking. Sandrine heet zij. We worden in haar salon genodigd voor een kopje thee. Ja kamers verhuren doet zij voor haar plezier, al negen jaar. Haar man is huisarts met een praktijk in Toulouse. Vandaar. (We hebben hem dan ook nooit gezien, maar Willemine kreeg via Sandrine wel antibiotica vanwege een hardnekkige neusholte ontsteking.)
Bij Sandrine ben je meteen thuis. De kamer is prima, afgezien van de kleuren en Sandrine is gewoon blij dat je er bent. Na ons de volgende ochtend te hebben verwend met ontbijt, zwaait ze ons uit op weg naar de bushalte. Bus 29 stopt vrijwel voor haar poort. Toulouse hadden we nog nooit goed bekeken, maar het blijkt een boeiende oude stad met herinneringen aan de vervolgde Katharen en andere middeleeuwse toestanden. Kortom een leuke dag en ’s avonds acht uur de laatste bus 29 terug naar Aucamville, samen met de veelkleurige populatie die blijkbaar een voorkeur heeft voor deze buslijn..
Eindelijk is dan de grote dag aangebroken voor onze Jeep, die weliswaar niet meer kreunt of huilt, maar als nieuwste eigenschap stottert en hapert op momenten dat je dit liever niet hebt. Maar, de motor start gelukkig steeds weer meteen.. Ort Jeep Performances is moeilijk te vinden, de gps brengt ons in een achteraf gelegen volkswijk waar geen garage te bekennen valt. Wij zoeken Boulevard du libre Échange en zijn in de Rue du libre Échange. De boulevard schijnt te zijn in Saint Orens de Gameville, zoals al gezegd aan de andere kant van Toulouse. Aldaar gekomen weet Googlemaps de weg nog steeds niet, dus na vruchteloos rond te hebben gereden vraagt Willemine het aan twee moderne jongens in een verlaten industriegebied. Heel moedig. Maar de jongens zijn aardig, pakken de telefoon erbij en zoeken Ort. En vinden Ort. Afslag Saint Orens, dan de 6e rotonde en voilá.
Bij Ort staan heel veel Jeeps, waaronder zelfs een origineel exemplaar uit WWII. We worden ontvangen door een jongeman van omstreeks 21 jaar die goed Engels spreekt. Helaas, de monteur die ik heb gesproken is er niet. Wat was ook al weer het probleem? Oja, vibrerende huiltonen, jaja nog nooit zoiets gehoord. Mogelijk de automaat? Vragend kijkt hij me aan, dit geeft al minder vertrouwen. Op de parkeerplaats rijdt hij drie meter heen en weer, kruipt daarna gedienstig onder de auto, checkt het oliepeil van motor en automaat en geeft toe dat hij niets kan ontdekken. De monteur komt straks. Hij lacht: het is Ronnie. Ronnie? Yes his name is Ron. He is Belgian.
Terwijl wij wachten en genieten van de intense rust die dit garagebedrijf uitstraalt, verschijnt uiteindelijk een stevige kalende jongeman. Hello, I am Ron. Sorry kept you waiting. Wat was ook alweer het probleem? O ja I remember. We gaan een testritje maken. Jeep gehoorzaamt deze Baas feilloos, geen gekerm of gehuil, geen haperen en afslaan, kortom Ron is redelijk tevreden. Mankeert niet veel aan, ja stationair wat onregelmatig humhum. Hij gaat twee keer achter elkaar de sleutel in het contactslot omdraaien, dan weten we het. Foutcode aflezen in het venster van de kilometerstand, legt hij uit. Maar tot zijn teleurstelling werkt dit niet. Hij zucht eens diep. Vandaag kunnen we niets meer doen, we hebben het erg druk meldt hij. Volgende week dinsdag om negen uur. Dan heeft hij tijd. Op z’n gemak verdwijnt hij naar de rustige garage. Willemine raakt nu opgewonden. Hoezo druk? Hoezo druk! Zij stormt achter Ron aan en bereikt hem als deze net in een conversatie is beland met een collega die eruit ziet alsof hij vakantie heeft. Ik zie haar heftig gesticuleren. Maar na een minuut of tien komt ze onverrichterzake terug. Volgende week Dinsdag om negen uur is de afspraak. Ik draai de contactsleutel twee keer snel na elkaar om en ja…inderdaad er verschijnt een foutcode: P 1391. Eureka! Blij spoed ik mij naar Ron, die nu in gesprek is met de juffrouw achter de balie. Zij spreekt trouwens ook goed Engels. Maar beiden converseren in het Frans. Ik kom ertussen en roep dat het P1391 is. Ron is duidelijk verrast. Hij kruipt achter de computer en grijnst. Dacht ik al, het is de crankshaft sensor. Wat?! Krukas sensor? Die heb ik een half jaar geleden laten vernieuwen. Hoe kan dat. Ja, zegt Ron dat kan. En dan moet ook de camshaft sensor vernieuwd worden. Beter om allebei te doen. Hij gaat ze bestellen. Volgende week dinsdag negen uur ben ik aan de beurt.
Op de terugweg merk ik dat er iets niet klopt. Het linker achterwiel schuurt en krast. Ojee, de rem zit vast? Ron had na zijn testrit de handrem zodanig krachtig aangetrokken dat ik moeite had om hem los te krijgen. Is dus een wiel op de rem blijven hangen, denk ik. Ik bel, beetje boos, naar de garage en klaag dat nu mijn achterwiel vastzit. Dankzij Ron en zijn Belgische oerkracht. Ik zet Willemine af bij Sandrine en rij weer terug naar Gameville. Ron staat al te wachten en hoewel ze nergens tijd voor hebben, ben ik meteen aan de beurt. Binnen een paar minuten is het wiel eraf, dan de rem losgenomen en triomfantelijk toont Ron een scherp stukje veerkrachtig metaal. Een veertje. Houdt de boel op zijn plaats. Er zijn er twee; de tweede springt spontaan te voorschijn en schiet in mijn bovenlip. Wow, gelukkig niet in mijn oog. Beide kleine doch krachtig verende metaaldelen, eigenlijk belachelijk klein ten opzichte van de rem, het wiel en Jeep zelf, zijn onmisbaar. Helaas is er eentje wat gebroken en nog erger, het pinnetje om dit veertje op z’n plek te houden is verdwenen. Een ijzeren pinnetje formaat lucifer. Heel erg onmisbaar. Sja, Ron verdwijnt ergens achter in de werkplaats en komt terug met een andere monteur die hoofdschuddend naar de geopende remdelen kijkt. Zonder pinnetje geen rem. Pinnetje bestellen? Nee dat gaat niet, moet je een hele rem met alles erop en eraan bestellen. Héél duur meneer. En duurt lang. De mannen overleggen in rap Frans en de oplossing die ik al had gezien, komt tevoorschijn: de oude Jeep Cherokee die achteraf op het terrein staat. Ron vertrouwt me toe dat deze zijn eigendom is en dat hij bereid is om er een pinnetje uit te slopen. Want; deze Jeep rijdt toch niet, moet een nieuwe motor in en daar heeft hij geen geld voor als arme monteur. Het is een miskoop en de man die hem verkocht – de oplichter – wil de Jeep niet terugnemen, ook niet voor 1500 euro terwijl Ron er 2000 voor betaald heeft. Enfin, ik leef met hem mee en onderdruk uiterlijke blijdschap. Gelukkig heeft hij een onverkoopbare Jeep. Geroutineerd neemt hij het linker achterwiel los, legt de rem open en vist het onmisbare pinnetje uit het binnenste. Kijk, soms draait je wereld om een pinnetje niet groter dan een lucifer. Hij toont het dingetje triomfantelijk. Een uurtje later is mijn Jeep weer okee en geeft Ron handrem-les. Nooit de auto parkeren alleen in de Parkstand. Altijd eerst Neutral, dan handrem aantrekken en dan pas Park. Zo hoort het en zo had hij het ook gedaan. Beetje krachtig volgens mij. Ja ja, zegt Ron, maar dat probleem is nu opgelost.
Opgelucht rijd ik terug naar Willemine en Sandrine. Uit voorzorg hebben we twee nachten geboekt. Vraag is of nukkige Jeep ons nog naar onze vrienden in Verfeil wil brengen, met twee krakkemikkige sensors in z’n motormanagement. Wat zijn de risico’s? We vroegen het Ron, maar zijn antwoord was niet opbeurend. Er is een kans dat de motor afslaat en niet meer wil starten. Een kleine kans, dat wel. We rijden dus de volgende ochtend naar Verfeil en op de snelweg doet Jeep of er niks aan de hand is. Gehoorzaam vreet hij de kilometers weg en pas voor het hek van onze vrienden slaat de motor zomaar af. Start gelukkig ook weer. Op een veldje achter het grote huis mag hij nu een paar dagen uitrusten.
Het zijn leuke dagen. We genieten ten volle van de gastvrijheid van Alma en Huub Kerstens, die hier al meer dan veertig jaar een grote hofstede bezitten. Het wordt een kleine vakantie, we vergeten Jeep die dromerig in het gras staat met een onschuldig glanzende neus.

Maandagavond arriveren we weer bij Sandrine. De poort staat al open en zonder nukken draait Jeep naar zijn vertrouwde parkeerplaats onder de boom. Wij krijgen dit keer de kamer bij het zwembad, waar Sandrine zelf de gehele achterwand trompe l’oeil heeft beschilderd met een landschap dat nog mooier is dan het Franse land, met een kasteel dat nog veel groter is dan haar landhuis. We wandelen ’s avonds als vanouds naar het bekende restaurant achter de sportschool in Aucamville, waar het eten de tweede keer tegenvalt en de bediening eveneens.
Dinsdagochtend rijd ik Jeep weer naar Gameville, waar Ron Paraat is. Hij toont de nieuwe sensors, kleine dingetjes met grote gevolgen. De krukas sensor is geen probleem, daar kan een normaal mens zo bij, alleen de stand van de krukas is tijdens de montage van belang. Maar, de nokkenas sensor is andere koek, die zit verstopt achter de motor bij het schutbord. Onzichtbaar en in feite ook onbereikbaar, tenzij je de motor sloopt of een truc bedenkt. De truc van Ron is een verlengde steeksleutel op een lang stangetje, met duct tape vastgeplakt. Nadat de motor wat is afgekoeld en na wat gevloek van Ron, kruipt hij onder de Jeep en stelt vast dat de sensor nieuw is, althans niet oud. Verrek, heb ik betaald voor vernieuwing van de krukas sensor, in Januari, hebben ze de nokkenas sensor vernieuwd? Na een uurtje heeft Ron het dingetje te voorschijn gepeuterd, een zwart staafje ter grootte van zijn pink. Hij toont scheve sporen afslijpsel en zegt dat er een membraampje of zoiets ontbreekt. Vandaar het gehuil van Jeep nu en dan? Zou best kunnen denkt hij. Nog nooit meegemaakt, maar hij weet ook niet alles. Wel weet hij nu dat zijn Hollandse collega’s de sensor niet goed hebben vastgezet. Geen wonder trouwens, want je kunt er eigenlijk niet bij. Eigenlijk ondoenlijk om een nieuwe sensor te plaatsen. Ron ligt nu op de inmiddels afgekoelde motor met een arm in een onnatuurlijke houding verdraaid. Omlaag tastend meldt hij dat hij het gaatje niet kan vinden (met de olijke toevoeging dat hij dit wel vaker heeft als er geen haar aanwezig is). Dan laat hij de sensor vallen en moet hij weer onder de Jeep kruipen. Lang verhaal kort; een uurtje later zit de sensor erin en volgens Ron heeft hij hem goed vastgedraaid met zijn verlengde steeksleutel. Nu verschijnt er een collega die moet helpen bij plaatsing van de krukas sensor. Hij gaat nauwkeurig meten of de krukas in de juiste stand staat. Hiertoe worden bougies en andere onderdelen verwijderd. Met de oude sensor, een stevig ding in aluminium behuizing, lijkt niets mis te zijn, maar Ron zet toch de nieuwe erin, hoewel die er met z’n plastic doosje minder betrouwbaar uitziet. Alles gelukt, nu de motor starten. Oeiweoweoeiewoe, hij start niet. Samen sleutelen de mannen ergens aan en dan, ja moeizaam komt de motor op gang, met tegenzin. Ron geeft flinke dotten gas, maar het klinkt naar een oude 12 cilinder die de schroothoop ruikt. Desalniettemin rijdt hij er de garage mee uit voor een testrit. Teleurgesteld is hij snel terug. Loopt op vier of vijf poten, moppert hij. Dat hadden we al gehoord toen hij wegreed: bloebbloebbloeb… De mannen gaan samen weer sleutelen, een op de motor, de ander eronder. Ze hermonteren de oude – naar mijn idee kwalitatief betere – sensor, maar het resultaat blijft bloebbloeb hetzelfde. De helpende collega houdt het nu voor gezien. Ik maak me zorgen. Ron gaat een sigaretje roken.
De aha-erlebnis is het mooiste wat een mens kan overkomen. Ron straalt. Hij heeft de kabels verkeerd om gemonteerd. Ja ja hij had het van te voren al gezegd: ook hij kan wel eens een foutje maken. Dus nu de kabels goed omgedraaid, motor starten en whoef, als een zonnetje meneer. O wat loopt die motor mooi. Ron gaat testrijden en komt nog stralender terug. Ja, missie gelukt. Mooier kan een motor niet lopen, zonder haperen, zonder nukken, kortom zoals het hoort. Nu word ik aangesproken door een in keurig sport tenue gestoken man; hij vraagt beleefd of hij een sticker op mijn auto mag plakken. Dat mag. Hij doet het heel zorgvuldig en toont mij trots het resultaat: ‘ORT Jeep Performances’ prijkt nu op de achterklep. Een Jeep specialist om aan te raden.
Aan de balie maakt Ron samen met het Engels sprekende meisje de nota in orde. Het valt niet tegen, want hij rekent een uurtje minder vanwege zijn eigen dommigheidje. Vierenhalfhonderd euro inclusief de sensors. De springveren en het pinnetje staan er niet op. Eerlijk als ik ben wijs ik hier op. Ron glimlacht, hij is in een goeie bui; dat is service zegt hij.
Een Jeep specialist om aan te raden, ik zei het al. Maar je moet er wel voor naar Toulouse rijden, naar Saint Orens Gameville om precies te zijn.

Dakdoos pech.
Naast motorpech kun je ook nog andere autopech krijgen, zeker als je een forse doos op je dak monteert. Op de Franse snelwegen val je soms in een ander tarief en komt je bonnetje op 2 meter hoogte uit de automaat. Want je bent een vrachtauto geworden, dankzij je kofferdoos. Maar dit is niet het lastigste nadeel van zo’n doos. Lastiger werd het in Santiago de Compostella (ja we hebben ze alledrie gedaan, Lourdes, Santiago en Fatima, alleen al voor Jeep), waar we geen hulp van boven kregen, zoals je zou verwachten, maar juist enige tegenwerking.
We hadden een hotel geboekt aan de rand van de stad. Lopend 40 minuten naar de kerk. Hoewel een voettocht hier gepast is, nemen wij op zaterdagochtend toch maar de bus. Tegen de chauffeur zeg ik dat we er bij de kathedraal uit willen. Braaf wachtend op zijn seintje, zien we in de verte de kathedraal opdoemen en weer verdwijnen en voor we het in de gaten hebben zijn we de stad weer uit. Verdorie wat een pech. We moeten een stief driekwartiertje teruglopen. Gelukkig waren we het station gepasseerd en vandaar ken ik de weg omdat ik de vorige keer met de trein ben gekomen. Uit Vigo, waar we de boot hadden aangemeerd en waar Jan – onze kok – te water moest bij 14 graden, omdat we vislijnen in de schroef hadden gekregen. Maar dat was een ander soort pech, vooral voor Jan omdat hij de jongste was aan boord.
Hoe dan ook, lopend – een toch nog wel aardige voettocht – bereiken wij via het station de beroemde kathedraal, maar helaas, er is geen dienst. Dus Willemine wil de volgende ochtend – zondag – terug om de beroemde dienst mee te maken, met het reuzen wierrookvat gierend van zijbeuk naar zijbeuk. Inderdaad een spektakel dat de reis waard is, ook zonder voettocht. Willemine wil met de Jeep. Via google vind ik een parkeergarage op loopafstand – beetje voettocht is wel gepast – waar we om half elf arriveren. Tijdig, want de mis begint om 12 uur en Willemine wil goed zitten. Als ervaren Santiago-ganger heb ik haar uitgelegd vanwaar men het mooiste zicht heeft op de monniken met hun wierrookvat. Nabij de parkeergarage lokt een pleintje om aldaar gratis publiekelijk te parkeren, maar gezien de kostbare lading van Jeep besluiten we zelfs op zondag zo dicht bij de kathedraal geen risico te nemen. Willemine rijdt, omdat ik ’s ochtends vroeg niet op mijn best ben. Zij benadert de garage voorzichtig en we dalen af in het binnenste dat bijzonder leeg is. Na enkele meters horen we een vreemd schurend geluid, van boven. Het is een Teken, namelijk dat Jeep met zijn dakdoos klem dreigt te raken onder de betonnen balken van de garage. Het Teken dringt tot ons door en Willemine stopt om daarna, op mijn verzoek, uiterst langzaam achteruit te rijden totdat de krassende geluiden ophouden. We stappen uit. De zekeringsband van dik nylon die we om de kofferdoos hebben gespannen is aan flarden. Verder lijkt alles kits. Een ongeschoren warrige jongen in parkeergarageuniform komt te voorschijn en vindt dat we weg moeten gaan. Achteruit terug? Die smalle helling op? Onder die betonnen balk door? Heen zijn we er onderdoor gedoken, gegleden wellicht, maar met de kont omhoog? Nee, inderdaad, dat kan niet, vindt ook de parkeerwachter. Hij wijst naar een zijbeuk (ja ook hier) waar we moeten parkeren, maar zelfs een slechtziende zoals ik ziet dat de balken daar nog lager zijn. Die doos moet eraf, gebaart de official en verdwijnt daarna naar zijn kantoortje. Sja.. hij is er door twee ervaren mannen opgezet en ik heb eerlijk gezegd daarbij niet scherp opgelet. Dus de gebruiksaanwijzing erbij gepakt. We moeten aan de bak, of aan de doos liever gezegd en bij de chef haal ik een keukentrap. Al die spullen die ik er zo zorgvuldig in heb gepuzzeld, moeten eruit. We leggen ze op een hoop in de hoek van de garage. Een binnenrijdende parkeerder passeert ons met vijf centimeter tussen de spiegels. Hij kijkt verbaasd. Zeker Belgen, zie je hem denken. De kostbare dingen, zoals een koffer met kleding van Willemine, proppen we op de voorstoelen. Daarna gaan we de klemmen losmaken waarmee de doos gemonteerd is. De klemmen willen niet los. Parkeerchef erbij, maar hem lukt het ook niet. Gezamenlijk bestuderen we de tekeningetjes van de gebruiksaanwijzing. Rode knop omhoog, dan duwen en draaien en schuiven… De parkeerwachter doet nog een vruchteloze poging en gaat daarna terug naar zijn kantoor. Mijn Hemel, wat nu. Willemine klimt weer op de keukentrap en… ja, ineens schiet de klem los! Een deuk in de muis van haar hand. Rode vlekken in haar nek. Maar nu weten we hoe het moet en de andere drie gaan makkelijker, nadat Willemine in de dakdoos is gekropen. De chef komt erbij. Tweeënzeventig is oma, zeg ik tegen hem. Hij grijnst bewonderend en verdwijnt weer naar zijn kantoor. Samen met oma til ik de lege koffer van het dak, waarna ik Jeep naast de berg bagage parkeer onder de lage betonnen balken. Dakkoffer er netjes naast gelegd, auto afsluiten en…het is halftwaalf, ja we zijn nog op tijd voor de mis!
Bij de kathedraal heeft zich al een flinke rij gevormd, die mooie zitplaats zit er wellicht niet meer in. Vijftien jaar geleden kan ik mij zoveel toeristische drukte niet herinneren. Alles verloopt nu volgens plan. Terwijl de klokken beieren, ontbijt ik uitvoerig met flensjes op het terras. Willemine volgt in de kerk het vliegende wierrookvat en ik hoop dat ze goed zicht heeft. Een uurtje later verschijnt ze, geheel blij, heeft ook nog kaarsjes gebrand voor het zielenheil van vrienden en familie en van Jeep. Samen genieten we nog een uurtje van deze prachtige middeleeuwse stad en daarna vervoegen we ons bij de parkeergarage. De chef is weg, lunchen denk ik, de zondaglunch is hier (ook) heilig. Maar gelukkig staat zijn keukentrap nog naast onze bagage. Zonder doos op het dak is het een fluitje om de Jeep naar buiten te rijden, in de zon, op de stoep waar enkele burgers een zondagse wandeling maken. Samen dragen Willemine en ik alle bagage naar buiten en daarna de doos, die als je er zo mee loopt, iets weg heeft van een dodemanskoffer, mede gezien de stemmige grijze kleur. Maar de wandelaars hebben geen achterdocht. Het monteren lukt daar op die zonnige stoep beter dan voorheen het demonteren en spoedig sta ik weer op de motorkap en Willemine op de keukentrap. Het is nog een heel gedoe, met veel geklauter en gehijs, om de spullen weer netjes in de dakdoos te passen, maar het lukt. Klep dicht, doos op slot, we kunnen verder naar Portugal. Helaas zonder zekeringsband. Willemine gooit de slierten in een nabij staande prullenbak, aarzelt even en haalt ze er daarna weer uit. Die mooie zelfklemmende gesp met een halve meter nog gaaf materiaal wil ze bewaren, als zekeringsband rond haar schilderskist. Het is bekend: Willemine kan moeilijk iets weggooien.

Eenvoudig opgeschreven.

Er zijn mensen die niet lezen. Ze lezen geen boeken, ze vinden het zonde van hun tijd. Zie de televisie commercials (altijd een treffend tijdsbeeld): jeugdige hyperactieve types vliegen hectisch carrièremakend over het scherm. Zo is het leven vandaag. Hooguit tijd om je arbeidsovereenkomst te lezen. Zo je die al hebt als ZZPer. Toegegeven, het kost moeite om je aan de snelheid van het hedendaagse te onttrekken. De informatie wordt met bakken over je uitgestort en om bij te blijven moet je kunnen snellezen, teksten scannen en de essentie eruit zeven. Wij mensen zijn visueel ingesteld. Plaatjes kijken kan iedereen. Snellezen is zoiets als een woordenstroom instant vertalen in een plaatje.
Nu zijn er mensen die helemaal niet kunnen lezen en dus ook in de woorden geen plaatjes kunnen ontdekken. Laaggeletterdheid noemen we dit. Woordblind, kan ook. Jaren geleden werkte ik voor de Stichting Lezen, een door de overheid gesubsidieerd clubje welwillende personen die voor hun aanwezigheid en inbreng van gedachten een rekening mochten sturen (toegegeven ik zelf ook). Wij maakten programma’s in buurthuizen en de schrikbarende confrontatie met analfabetisme in ons eigen hoogbegaafde landje opende mij toen de ogen. Allochtonen? Welnee, gewoon moeders en vaders en jongeren met een lagere school diploma. Ik geef als voorbeeld een sollicitatie bij de politie: van de 560 gegadigden vielen er direct 145 af, omdat ze geen behoorlijke Nederlandse brief konden schrijven. De overigen moesten een simpel proefwerkje maken. Een sollicitant wilde zijn pozietzi verbeteren, een ander wilde graag zufur worden. Een 25 jarige jongeman met 6 jaar Marinedienst(!) viel op met een 1 voor zijn invuloefening Nederlandse woorden. De spreekwoordenkennis bleek nauwelijks een test waard. Er was geen kennis. Men kan niet weten hoe een koe “verstand heeft” of, “een kalf uit de sloot haalt”. Dit soort – wel grappige, maar ook treurig stemmende – onzin. Hoe komt dit? Omdat wij geen ‘taaltucht’ meer kennen. De hiphoptaal van de straat dringt door in de media, vooral via de televisie met al die goedkope realityprogramma’s; hun hebben, hij hep en ik dee maar wat. Ondertussen is er nog steeds een Stichting, die nu Stichting Lezen & Schrijven heet en een prinses aan het hoofd heeft. Het is dus een hoogstaande zaak. Maar, de laaggeletterdheid is de afgelopen jaren alleen maar toegenomen, ondanks het feit dat in het zog van de Stichting een uitgeverij is opgericht die “Eenvoudig communiceren” heet en de mensen aan het lezen wil krijgen door boeken te vertalen in ‘eenvoudige taal’. Er is bijvoorbeeld een abonnement ‘Literatuur voor beginners’ met de aanbeveling: Nederlandse literatuur, eenvoudig opgeschreven. Met al negen titels, waaronder de Max Havelaar en Kees de Jongen… Hoe in ’s hemelsnaam kun je literatuur eenvoudig opschrijven? In hurkzit? We hebben toch al de Donald Duck!
Ik omarm wat dit betreft onze “taalnazi” Alex Ruitenbeek, redacteur van het FD. Lees zijn stuk ‘Gezwets in de ruimte’
https://fd.nl/fd-persoonlijk/1214480/gezwets-in-de-ruimte
Ruitenberg is geen taalnazi, maar een grote taalvriend!
Laten we geld, zorg, aandacht en vakkennis stoppen in Nederlands taalonderwijs. Te beginnen in Groep 1. Dan hoeft onze literatuur niet gemutileerd te worden en zullen ruimtezwetsers vanzelf ophouden met hun indewartaal.

Chaos

Het is weer verwarring en chaos in mijn hoofd. Zondagochtend, al die kranten, al die informatie die ik niet aan mekaar kan knopen. Lees ik hoe Jesse niet wilde springen toen Mark zei: “spring Jesse spring.” Jesse wilde niet 500 vluchtelingen opnemen per jaar zoals nu, maar 5000 of liever nog 50.000 op termijn. Daar is het op afgesprongen, begrijp ik. Ondertussen zit ik in een verhuizing. Waar naar toe? Weet ik nog niet, alles gaat in de opslag en tot mijn verrassing wordt dat honderd kuub (100 m3). Eén kuub van mij en 99 van mijn geliefde die alles bewaart, omdat zij kunstenaar is en het zeker nog eens nodig heeft. Belangrijke zaken.
Wat is belangrijk? Een vriend van ons kreeg ineens te horen dat hij ziek is; ALS ofwel Amyotrofische Laterale Sclerose. De beroemdste zieke op dit gebied is Simon Hawking, tevens de meest intelligente. Al zijn spieren hebben het inmiddels opgegeven, maar zijn hoofd werkt nog briljant. Dat was anders bij de arme baby Charlie, daar werkten ook de hersens niet. Natuurlijk wilden de ouders het kind in leven houden, daarvoor zijn het ouders. En natuurlijk waren de artsen geen onmensen die doodsbedreigingen verdienden. De hersens zeiden: kind is kansloos. De harten huilden. Een hart kan niet denken. Moet ik toch weer even denken aan van der Staay die onze artsen vergelijkt met moordenaars. Hoe ziek kun je zijn in het hoofd? Terug naar de vriend met ALS. Hij zit diep in de put. Altijd gezond geweest, nooit een dokter gezien, vader 95, moeder ook bijna, zusters, broers allemaal blakend. Typisch geval van ‘waarom ik’? Hij krijgt het (nog) niet voor elkaar om te accepteren, mooi leven gehad, jammer het einde komt misschien eerder dan verwacht. Het is een rotziekte.
Ik las het zomeravondgesprek tussen Vincent Bijlo en Rob Aarsman. “Hoop is iets voor losers, begin er niet aan”. Makkelijker gezegd dan gelaten, hopen doen we sinds we kunnen denken. Je kunt het ook bidden noemen. Mooie mannen die Bijlo en Aarsman. Ze hadden het ook over het ‘waarom ik’ gejammer. Dat doen mensen wel als het tegenzit maar nooit als ze de loterij hebben gewonnen haha. Aarsman had twee keer darmkanker, Bijlo is blind geboren, lijdt aan oorsuizingen (Tinnitus) en groeiende doofheid. Zijn beroep? Cabaretier. Met veel humor en relativering hebben ze het over de hoofd/hart relatie. Zegt Bijlo: ‘het hoofd is een fantastisch ding, je hebt het altijd bij je en je kunt het overal voor gebruiken. Het is altijd online, als het offline is ben je dood.’ Vraagt Aarsman: ‘als je zou terugkomen op de wereld wat zou je dan doen?’ Zegt Bijlo: ‘precies hetzelfde’ ‘Zou je dan ook weer blind willen zijn?’ ‘Waarom niet, dit is voor mij een compleet leven.’
Dit is mij uit het hart gegrepen. Teveel mensen die zeuren dat ze kansen hebben gemist of nooit gekregen, dat ze fouten hebben gemaakt, dat ze alles anders zouden willen doen, schoongewassen en opnieuw geboren, hou toch op. Spijt is net zoiets als hoop, je schiet er geen donder mee op. Als ik het even over mezelf mag hebben; ik heb nergens spijt van en inderdaad ik zou alles precies hetzelfde willen doen, net zo rommelig, ongepland en intuïtief. Mijn vader overleed toen ik achttien was. Ik had geologie willen studeren. Er was geen geld, mijn moeder moest kamers verhuren en in het warenhuis werken. Een renteloos voorschot bracht mij in het internaat van de ‘Kweekschool voor de zeevaart’. Voor piloot was ik al afgekeurd, maar varen leek me ook avontuurlijk. Werd ik dus Stuurman op de Grote Handelsvaart Vreselijk. Hier tellen alleen de strepen waarop wordt gestaan, net als in het leger, waarvoor ik gelukkig later bij een herkeuring werd afgekeurd. (S5 hetgeen zoveel wil zeggen als niet goed bij het hoofd). U kunt geen ambtenaar meer worden, zei de psychiater. Was ik ook niet van plan..Op zee werd ik ziek, niet alleen zeeziek maar ziek van de dommigheid om me heen. De spijsvertering stopte. Darmen denken met je mee, dat vergeten we wel eens. Een Duitse arts in Itajaí Brazilië haalde mijn gezonde blinde darm eruit, hij was denk ik geen arts. Liep trouwens mank, vertrouwde die man meteen al niet. Nonnen deden daar de verpleging, alleen boven de gordel. Moest met een open wond zelf op de gang een douche zoeken. De wond bleef nog maanden open. Ik zei al: de Duitse snijder was denk ik geen arts. Later had ik amoebe dysenterie in Dar es Salaam, lag ik daar met een verkeerde diagnose in een ziekenhuis om daarna terecht te komen in een kliniek in Abadan (Iran), een oude stad met raffinaderijen in de hoek van wat toen nog de Perzische Golf heette. Ook lag ik eens een week in Hamburg in het ziekenhuis. Enfin, ik heb ervaring met ziekenhuizen. Veel in gelegen, maar nooit met tegenzin. Je wordt over ’t algemeen goed verzorgd en je kunt je concentreren op jezelf. Zoals Vincent Bijlo zei; je hebt je hoofd altijd bij je en dat komt dan goed van pas. Die oorsuizingen heb ik trouwens ook al jaren. Ik schreef er eens over in het blad voor slechthorenden, kreeg ik een dramatisch briefje van een non, zij had geen fluiten – zoals ik – maar hameren in haar oren. Het enige dat haar ontspande in haar cel, was een ‘Walkman’ (die had je toen nog). Maar er was maar één Walkman voor alle nonnen in het klooster, dus ze had maar één keer in de week (nonnen sterven ook uit) gezang in plaats van gehamer in haar oren. Heb ik natuurlijk meteen zo’n ding voor haar gekocht en opgestuurd. Zelden zo’n ontroerend lieve bedankbrief gelezen. Goed doen is vaak makkelijk, als je even je hoofd gebruikt. Terug naar mijn depressieve vriend. Hij leeft tenminste nog, terwijl de twee beste vrienden die ik had al lang dood zijn. Evenals mijn vader, mijn moeder, mijn broertje. Heb ik even mazzel. Na mijn zestigste nog een keer erg verliefd geworden en tot heden gebleven op de kunstenares die nu mijn echtgenote is. Ik zei al: weinig planning in mijn leven. Nu ook weer die verhuizing: chaos om mij heen. Leeftijdgenoten – ik ben net tachtig geworden – zitten in rusthuizen of willen kleiner wonen. Wij willen (nog) groter wonen, met atelier en expositieruimten en mogelijkheden tot evenementen. Dat is het hart dat spreekt, het hoofd verklaart mij voor gek. Heb al vijftien jaar een sarcoom (soort kanker) en inmiddels vijf jaar prostaatkanker (lees mijn boekje ‘MANNEN je sluipmoordenaar heet testosteron’). Laatst las ik dat tweederde van de kankerpatiënten in voortdurende angst leeft, angst voor de dood. Ze moeten allemaal dat zomeravondgesprek lezen van Rob Aarsman en Vincent Bijlo (NRC 29 juli). Gelukkig hebben we een hoofd dat we altijd bij ons hebben, een hoofd waarmee je leuke dingen kunt denken, waarmee je kunt dromen zodat je hart opgewekt gaat kloppen. Luister naar je hart en denk: hoera ik leef.

Ultralinks en ultrarechts.

Politieke stukjes wil ik eigenlijk niet schrijven. Maar een mens ontkomt er tegenwoordig niet meer aan. Alles is politiek geworden en als tolerante humanist word ik via de media weggezet als iemand die niet kan kiezen. Afgezien van rabiate fundamentalisten, die dacht ik, alleen nog voorkomen onder Mohammedanen zie ik ook glibberige fundamentalisten de microfoon grijpen. Tolerantie mag niet meer, de mens moet leven volgens richtlijnen van groeperingen die zich redders noemen. Redders van het geloof, van het land, van Europa of de wereld, van normen en waarden, van inkomen en pensioen, van bijna uitgestorven dieren en ideeën.
Leven en laten leven zei mijn moeder altijd. Zij was hervormd opgevoed en trouwde tegen de zin van de familie met een Katholieke jongen. Twee geloven op een kussen, de duivel er tussen. Ja, dat zei men toen maar meende het niet echt. Nu meent iedereen alles wel echt. Met als gevolg toenemende spanningen en veel negatief nieuws. Er wordt zelfs een “hulplijn” opengesteld (September) voor professionals die de spanningen niet meer aankunnen en aan de toenemende polarisatie dreigen te bezwijken. Wie dit zijn? Men noemt onderwijzers en jeugdwerkers, maar wat dacht je van ambulancepersoneel, brandweermannen, politieagenten, ziekenzorgers en parkeerwachten. Een mens kan tegenwoordig niet veel goed meer doen, in de ogen van een ander. En als gedrag naar autoriteit dreigt te zwemen wordt harde actie ingezet.
De media helpen natuurlijk mee en dan duid ik niet alleen op het getwitter van Trump. NRC twittert ook, wat vind je hiervan: “Ultralinks rukt op naar het Noorden”. Dit is klare oorlogstaal. Het hele stuk zit ook vol dreiging. “Communisten en ultralinksen vinden elkaar in hun strijd tegen globalisering.” In het Europarlement zit een groep ‘Verenigd Links’ met het portret van Ché Guevara aan de muur en een poster met hamer en sikkel. Hier wordt weer strijdlustig gesproken over proletariërs en kameraden.
Aan de andere kant was er onlangs een ‘gezinstop’ in Budapest. Gezamenlijke religieuzen maken zich sterk voor de ouderwetse hoeksteen der beschaving: het gezin. Het is bijna niet te geloven, maar gelovigen die elkaar vroeger niet lustten en bij voorkeur elkander de hersens insloegen, die zoeken elkaar nu op om een gezamenlijk blok te vormen tegen voortschrijdende Westerse Decadentie. Hé denk ik dan als ik dat lees, mogen de Islamisten daar ook aan meedoen? Het is tenslotte ook hun onderwerp. Maar nee, die geloven in een andere God. Het zijn Amerikaanse evangelisten die verbroedering zoeken met Oost Europese conservatieven en zelfs met Russische orthodoxen. De World Congres of Families, een Amerikaanse organisatie, omarmt engerds zoals de Russische antihomorechten activist Vasadse en de Russische priester Dmitri Smirnov (nee niet van de wodka hoewel zijn uitspraken daar wel naar ruiken) die ooit serieus zei dat vrouwen die abortus plegen ergere moordenaars zijn dan Himmler en Goebbels.
Wat mij angst inboezemt is dat kokerdenkers steeds meer de podia bezetten met hun geraaskal en gevaarlijk polariserende teksten. Een voormalige Fox News producer hielp de Russische tv-zender Tsargrad opzetten, een ultrarechts medium waarop regelmatig homohaat gepropageerd wordt. De uitersten vinden elkaar in hun strijd om ons allen in het keurslijf van ‘Gezin’ te dwingen, als vruchtbare keuze om de wereld te redden. En omdat de mens geneigd is zich te voegen naar de meerderheid – veilig in de groep – is het begrijpelijk dat er samenwerking wordt gezocht; een wereld van ultralinksen en ultrarechtsen, een wereld van strijd dus.
Merkwaardig dat er ineens in Frankrijk, een land van eeuwenlang links versus rechts, een man wordt geparachuteerd die de middenweg propageert, niet links, niet rechts, maar rechtdoor En Marche.
Wat nu?

Criminal Minds

Mijn echtgenote die beeldend kunstenaar is, houdt van crimi’s. Bij voorkeur Witse of Frost. Maar deze keer kijken we bij gebrek aan beter naar ‘Criminal Minds’. Dat wil zeggen; zij kijkt wel maar leeft ondertussen half in haar eigen beeldende wereld.
Het programma wordt onderbroken door reclame voor een chocolade reep die kennelijk – weinig opvoedkundig – voor kinderen wordt gemaakt. Een heldere opgewekte vrouwenstem zegt: “dit programma wordt u aangeboden door Kinder Bueno”. Naast mij veert mijn echtgenote geschokt overeind.
“Wat?! Kinderporno??”